استارتاپ ها یا کسب و کارهای نوپا، این روزها، از واژه های نام آشنا در حوزه های مختلف صنعت و فناوری از جمله صنعت ساخت و ساز محسوب می شود. نکته قابل توجه اینکه اگر عبارت های «استارتاپ صنعت» یا «استارتاپ های صنعت» را در گوگل جستجو کنید، «استارتاپ های صنعت ساختمان»، جزء نخستین نتایج صفحه اول این موتور جستجو است. همین امر، بیانگر اهمیت استارتاپ های صنعت ساخت و ساز یا ساختمان و اپلیکیشن های مرتبط با آن به ویژه در حوزه مسکن است.
به گفته کارشناسان حوزه ساخت وساز، صنعت بزرگ ساختمان و زیر مجموعه های آن، بیشترین سهم را در تولید ناخالص داخلی دارد و بیش از 35 درصد فرصت های شغلی در کشورهای در حال توسعه، به طور مستقیم و یا غیر مستقیم در حوزه صنعت ساختمان است. مسکن نیز به عنوان یکی از زیر شاخه‌های صنعت ساخت و ساز، همواره در ردیف نیازهای اولیه قرار دارد و بازار آن اعم از خرید و فروش و اجاره، طی سال های اخیر، رونق شدیدی پیدا کرده و اقتصاد خانواده ها و کل جامعه را کاملا تحت الشعاع قرار داده است؛ از این رو، استارتاپ های فعال در این زمینه، گسترش یافته اند.
این استارتاپ های حوزه ساخت و ساز خصوصا املاک، با ارائه انواع اطلاعات و خدمات از جمله امکان درج آگهی رایگان و مشاوره برای خرید ملک، کاربران و مشتریان فراوانی نیز یافته اند؛ به گونه ای که به خاطر قدرت تاثیرگذاری و جلب اعتماد مردم، حتی قیمت گذاری یا درج قیمت خرید و فروش و اجاره مسکن از طریق آنها، مبنایی برای تعیین قیمت به روز در بازار نابسامان املاک شده است. به همین دلیل، دولت برای ساماندهی این وضعیت، دستور ممنوعیت درج قیمت در برخی اپلیکیشن های مطرح در حوزه نیازمندی ها از جمله آگهی های املاک را صادر کرده است.
مفهوم ساخت و ساز
وقتی درباره استارتاپ های ساخت و ساز صحبت می کنیم، معمولا ذهن به سمت مسکن معطوف می شود، در حالی که ساخت و ساز با معادل Construction در زبان انگلیسی، و نیز مفهوم آن در زبان فارسی، فراتر از مسکن است. ساخت و ساز که بیشترین کاربرد را در رشته های مهندسی عمران و معماری دارد، مجموعه ای از فعالیت ها و اقدامات لازم برای آماده سازی یک ساختمان یا تاسیسات زیر بنایی است که ساختن ابنیه ها، ساخت و سازهای سنگین و سازه های صنعتی از آن جمله است. این واژه، اقدامات مربوط به پاکسازی، لایروبی، حفاری، درجه بندی زمین و نیز فعالیت های مرتبط با ساختمان و سازه هایی مانند پل، سد و جاده را نیز شامل می شود.
همچنین ساخت و ساز با صنایع مرتبط مانند فلزات اساسی، کانی های غیر فلزی، خدمات املاک و مستغلات و پروژه های عمرانی، ارتباط تنگاتنگ دارد. از این رو، هنگام بررسی استارتاپ های صنعت ساخت و ساز، باید مفهوم ساخت و ساز و صنعت ساختمان در معنای وسیع آن مدنظر قرار گیرد.
استارتاپ های ساخت و ساز؛ خیر!سوال مهمی که در حوزه استارتاپ ها مطرح می شود، این است: اصلا چرا استارتاپ ها و چرا ساخت و ساز؟!
هرچند در حال حاضر، نقش و جایگاه استارتاپ ها به عنوان فرصت بی نظیر برای ایجاد اشتغال و حل مشکلات اقتصادی در عرصه تولید، تجارت، مسائل مالی، خدماتی و نظایر آن، در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، کاملا مشخص است با این حال، درباره راه اندازی استارتاپ های حوزه ساخت و ساز حداقل دو تردید مطرح است:
اول اینکه چون فعالیت های استارتاپی، یک کسب و کار جدید حول محور فناوری با ظرفیت رشد بالا در قالب مدل های قابل تکرار و مقیاس پذیر، با پتانسیل و ریسک پذیری بالا محسوب می شود، این تصور وجود دارد که فعالان حوزه ساخت و ساز و ماهیت این صنعت، چندان با فناوری های اطلاعات و ارتباطات سروکار ندارند، بنابراین استارتاپ در این عرصه، نمود و فایده چندانی ندارد.
دوم اینکه آمار شرکت های استارتاپی از نظر حوزه فعالیت ظاهرا بیانگر این است که این شرکت ها تمایل زیادی برای ورود به عرصه ساخت و ساز ندارند. به عنوان نمونه نتایج گزارش آماری سازمان نظام صنفی رایانه ای کشور در نیمه دوم سال 98 که براساس نظرسنجی از 347 شرکت کننده در نمایشگاه الکام استارز 98 درباره تحلیل و بررسی اکوسیستم استارتاپی ایران، انجام شده، نشان می دهد حوزه های «خدمات و ابزارهای پایه فناوری اطلاعات» با حدود 30 درصد، «تبلیغات و بازاریابی» و «آموزش و مشاوره» هرکدام با حدود 17 درصد، رتبه های اول تا سوم فعالیت استارتاپی را به خود اختصاص داده اند در حالی که در این گزارش مشخصا به استارتاپ های حوزه ساخت و ساز و مسکن اشاره نشده است.
استارتاپ های ساخت و ساز، آری!
در پاسخ به این تردیدها یا شبهه ها مبنی بر عدم انطباق ماهیت فعالیت های ساخت و ساز با فعالیت های استارتاپی و یا عدم توجه به استارتاپ های ساخت و ساز از نظر کمی و آماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- اتفاقا به دلیل اینکه مشتریان نهایی ساخت و ساز اعم از واحدهای مسکونی، تجاری و صنعتی، مردم و صاحبان شرکت های مختلف هستند، دامنه فعالیت این حوزه بسیار گسترده و در بسیاری از موارد عامه مردم را شامل می شود. از طرفی، در حال حاضر بسیاری از همین مشتریان، از طریق گوشی هوشمند و نصب اپلیکیشن ها یا سامانه هایی که خدمات آنلاین و ضروری به آنها ارائه می کنند، در جستجوی کسب بهترین سرویس ها هستند و یکی از این حوزه ها، خدمات و اطلاع رسانی درباره مسکن و ساخت و ساز است.
دوم اینکه حوزه ساخت و ساز، از مواد اولیه و مصالح ساختمانی تا تحویل واحدهای مسکونی، تجاری، صنعتی و... بسیار گسترده است و لزوما به قشر خاصی محدود نمی شود. ضمن اینکه طبق گزارش یاد شده درباره وضعیت استارتاپ ها در ایران، حدود 25 درصد موسسان استارتاپ در رشته نرم افزار، حدود 22.5 درصد در رشته فناوری اطلاعات و حدود 10 درصد در رشته مدیریت تحصیل کرده اند؛ یعنی حدود 60 درصد بنیانگذاران استارتاپ در کشور که اتفاقا به موفقیت های خوبی نیز دست پیدا کرده اند، رشته تحصیلی شان مرتبط با رایانه، IT و دانش مدیریت بوده اما فعالیت استارتاپی آنها در حوزه های مختلف بوده است. بنابراین لزوما صاحبان استارتاپ های ساختمان یا سایر حوزه‌ها، فعالان شاغل یا تحصیلکرده در آن حوزه خاص نیستند.
سوم اینکه اگرچه در گزارش سازمان نظام صنفی، صراحتا به استارتاپ های حوزه ساخت و ساز و مسکن اشاره نشده، اما حدود 14 درصد فعالیت ها، به سایر حوزه ها اختصاص یافته که ساخت و ساز نیز می تواند در این بخش جای گیرد. همچنین برخی از فعالیت های استارتاپی در عرصه ساخت و ساز و مسکن، مستقیما به این موضوع نمی پردازند و ممکن است اقدامات آنها در حوزه فعالیت مشاوره، تبلیغات و بازاریابی و یا بخش های دیگر ارائه شود.
چهارم اینکه درصد یا تعداد محدود فعالیت ها و شرکت های استارتاپی در حوزه ساخت و ساز، لزوما بیانگر تاثیر محدود آن نیست بلکه بعضا چند شرکت یا فعالیت استارتاپی با دامنه گسترده کاربران و مشتریان، تاثیرگذارتر از ده‌ها شرکت استارتاپی در یک حوزه تخصصی هستند. به عنوان مثال هرچند در گزارش تحلیل وضعیت استارتاپ های ایرانی در سال 98، فقط حدود 4 درصد فعالیت های استارتاپ‌ها به حوزه حمل و نقل اختصاص داشته، اما میزان آگاهی و کاربرد استارتاپ های مطرح این حوزه به ویژه اسنپ و تپسی نزد مردم عادی و فعالان حوزه حمل و نقل، بسیار بیشتر از دیگر حوزه هایی است که استارتاپ های بیشتری در آن زمینه فعالیت می کنند.
مثال شاخص دیگر مرتبط با حوزه ساخت و ساز، اپلیکیشن «دیوار» است که اگرچه نیازمندی های مختلف را شامل می شود اما یکی از دلایل موفقیت و معروفیت آن، آگهی های حوزه املاک است. کمتر کسی از مردم عادی، بنگاه های املاک و فعالان حوزه ساخت و ساز را می توان یافت که این اپلیکیشن را نشناسد و از خدمات آن، خصوصا در زمینه درج آگهی رایگان املاک یا خرید و فروش و اجاره مسکن استفاده نکرده باشد. بنابراین تعدد استارتاپ ها در یک حوزه، مساوی با تاثیرگذاری آنها نیست.
هرچند مسکن و ساختمان، شناخته شده ترین و پرکاربردترین بخش های یک فعالیت استارتاپی در حوزه صنعت ساخت و ساز به شمار می روند، اما استارتاپ های این حوزه را می توان در چند بخش طبقه بندی کرد. در نشست «فرصت های کارآفرینی در استارتاپ های حوزه صنعت ساختمان» که در تابستان 97 برگزار شد، کسب و کارهای نوپا در این عرصه، به سه دسته تقسیم شده اند که عبارتند از:
با توجه به تقسیم بندی یاد شده، آنچه اکنون در عرصه فعالیت استارتاپ های صنعت ساخت و ساز شاهد هستیم، رشد فزاینده نوع سوم یعنی استارتاپ ها بعد از ساخت و ساز هستند و استارتاپ های قبل از ساخت و ساز و حین ساخت و ساز، کمتر مجال رشد یافته اند. شاید دلیل گسترش بیشتر استارتاپ های بعد از ساخت و ساز را بتوان ارتباط آنها با مشتری نهایی یعنی سرمایه گذاران، خریداران و مستاجران انواع واحدهای مسکونی، تجاری و... ارزیابی کرد.
با توجه به رشد استارتاپ های مختلف در حوزه صنعت ساخت و ساز و ساختمان در ایران، طی سال های اخیر، می توان از استارتاپ های املاک، استارتاپ های حوزه مدیریت ساختمان، استارتاپ های حوزه مواد و مصالح ساختمانی، استارتاپ های حوزه تعمیر و نگهداری ساختمان و حتی استارتاپ های حوزه معماری و دکوراسیون و نظایر آن نام برد.
وب سایت اکوموتیو، رسانه تخصصی حوزه استارتاپ ها که فهرست استارتاپ های ایرانی را در قالب طبقه بندی‌های مختلف ارائه می کند، بیش از 30 استارتاپ در حوزه املاک و حدود 10 استارتاپ در حوزه مدیریت ساختمان در ایران را ذکر کرده است. البته عبارتِ «جهت اصلاح یا معرفی استارتاپ تان میتوانید از طریق لینک معرفی استارتاپ ها اقدام نمایید» که در زیر جداول معرفی استارتاپ ها در این وب سایت ذکر شده، می تواند بیانگر این موضوع باشد که فهرست های ذکر شده، کامل نیستند و به معرفی خود شرکت های فعال در هر حوزه نیز وابسته است. در این رابطه، فهرست استارتاپ های حوزه املاک که می توان آنها را به عنوان زیر مجموعه صنعت ساخت و ساز و ساختمان محسوب کرد، عبارتند از:
آی هوم، ایران فایل، آلونک، اسکانو، دو دو تا، شابش، مانیشن، دلتا، ملکانا، جوملک، ملک رادار، دیمانا، کاشانو، خانه کو، بانک اطلاعات مسکن ایران، ملک با ما، زومیلا، منزلان، متراژ، آنلاین جو، هومینگ، زمین، کیلید، ملیکما، برند ساختمان، اسنپ ملک، مپلاک، مسکن فایل، مرکز اطلاعات تصویری املاک (ماتا)، مباشر، داما، الو ملک.
عدم اشاره به استارتاپ دیوار و برخی دیگر از کسب و کارهای استارتاپی فعال در حوزه ساختمان و املاک، در این فهرست، شاید به دلیل فعالیت این اپلیکیشن و سایر استارتاپ های مشابه در حوزه های مختلف نیازمندی است که املاک، تنها یکی از این نیازمندی ها محسوب می شود.
همچنین استارتاپ های حوزه مدیریت صنعت ساختمان، براساس اطلاعات اکوموتیو، وب سایت تخصصی استارتاپ ها، عبارتند از: شارژمان، پلاک 21، چاردیواری، خانه داران، واحد 98، پنت هاوس، آپارنو، آپاپی، سامون، سپتک.
علاوه بر موارد بالا، اگر استارتاپ های حوزه های گسترده مرتبط با ساختمان را نیز به این فهرست بیفزاییم، تعداد شرکت های فعال در این عرصه، سیر صعودی خواهد داشت اما استارتاپ های یاد شده، مواردی هستند که مستقیما به صنعت ساختمان مربوط می شوند.
بررسی تاریخچه فعالیت استارتاپ های صنعت ساختمان، نشان می دهد که بیشتر آنها طی سه چهار سال اخیر راه اندازی شده اند و عمر شرکت های باسابقه تر، نیز کمتر از 10 سال است که البته این امر، درباره سایر حوزه های کسب و کار نیز صادق است. گسترش زیر ساخت های فناورانه در عرصه ارتباطات و فناوری اطلاعات، قابلیت های روزافزون گوشی های هوشمند، حمایت از کسب و کارهای نوپا در حوزه بازاریابی ساخت وساز طی سال های آینده و تاثیر روزافزون آن در اقتصاد خانواده ها و فعالان حوزه ساختمان، تشدید و نفوذ فعالیت های استارتاپی در این عرصه را به دنبال خواهد داشت؛ به گونه ای که مهندسان عمران، سرمایه گذاران و فعالان صنعت ساختمان، باید نظاره گر رقبا یا رفقای جدی همچون طراحان و مدیران جوان شرکت های استارتاپی در حوزه ساخت و ساز باشند که اگرچه سر رشته چندانی در این حوزه ندارند، اما نبض بازار را دست دارند یا حداقل یکی از ذینفعان باهوش در این عرصه خواهند بود.
به اعتقاد فعالان حوزه کسب و کارهای فناورانه، آینده بازاریابی در حوزه ساخت و ساز خصوصا مسکن، در دستان شرکت های دانش بنیان و استارتاپ های خلاق و نوآور است. بر این اساس، طی سال های اخیر، فرصت های بی شماری برای توسعه خدمات و محصولات در صنعت ساخت و ساز توسط استارتاپ ها ایجاد شده و در سال های پیش رو، استارتاپ های جدید با خدمات متنوع و اختصاصی در این صنعت، ایجاد خواهد شد.
در همین زمینه، افزایش نرخ ارز و در پی آن، افزایش قیمت مصالح ساختمانی و رشد سرسام آور قیمت مسکن، طی ماه های گذشته در شهرهای مختلف و مناطق گوناگون، خصوصا پایتخت، تخمین قیمت ملک را به یکی از نیازها و جستجوهای مکرر فروشندگان، خریداران و البته دلالان حوزه ساخت و ساز تبدیل کرده است. همین امر، استارتاپ های فعال در حوزه املاک را به سمت توسعه خدمات و طراحی اپلیکیشن های برآورد قیمت بر اساس منطقه، متراژ، سن بنا، امکانات جانبی مهم مانند آسانسور، پارکینگ و انباری در قالب استارتاپ سوق داده است.
راه اندازی اپلیکیشن ها و استارتاپ های ویژه درباره موضوعات مرتبط با ساختمان مانند فعالیت در زمینه جذب و نگهداری ساختمان برای تعمیرات و تاسیسات، مدیریت مالی ساختمان های بزرگ و شارژ ساختمان و فهرست املاک کلنگی از موارد قابل توجه در فعالیت های کسب و کارهای نوپا در عرصه ساخت و ساز است. به اعتقاد برخی فعالان این حوزه، استارتاپ ها یکی از مشاغل لاکچری در صنعت ساختمان محسوب می شود.
همچنین طراحی اپلیکیشن ها و ایجاد استارتاپ هایی که به موضوعات قبل و حین ساخت و ساز می پردازند، مانند عرضه و تقاضای زمین، تامین مجوز، نقشه و مصالح ساختمانی، جذب نیروی انسانی متخصص در حوزه ساختمان، مدیریت کیفیت ساخت و نیز اقدامات هوشمندانه در زمینه خانه های خالی که بحث مالیات بر آن برای آرامش بازار مسکن، این روزها، داغ است، از خلاهای فعالیت های استارتاپی در صنعت ساخت و ساز است.
ساخت و سازِ فرصت های بکر، ویژه کارآفرینانی است خوش فکر! وقت را هدر ندهیم...