دسترسی سریع به محتوای این مطلب
فولاد 1.2379 که در صنایع ابزارسازی به نام SPKNL نیز شناخته می شود، یکی از محبوب ترین فولادهای سردکار با مقاومت سایشی بسیار بالا است. این فولاد در گروه فولادهای پرآلیاژ قرار می گیرد و به دلیل ترکیب خاص کروم، وانادیوم و کربن بالا، در ساخت ابزارهایی که تحت فشار شدید، ضربه های مکرر و سایش مداوم قرار دارند، عملکرد ممتازی ارائه می دهد. بسیاری از متخصصان ابزارسازی هنگام بررسی گزینه ها، برای مقایسه و شناخت بهتر، ابتدا می پرسند فولاد spk چیست و چه تفاوتی با 1.2379 دارد؛ در واقع SPK نام قدیمی تری است، اما SPKNL نسخه بهینه شده همین فولاد محسوب می شود.
از آنجا که صنایع برش، قالب سازی، تیغه سازی و تولید قطعات مقاوم به سایش نیاز به متریالی با عملکرد طولانی دارند، فولاد 1.2379 یکی از نخستین انتخاب ها است. این فولاد در برابر حرارت های موضعی یا اصطکاک بالا تغییر شکل کمی دارد و حتی در شرایط بارگذاری سنگین نیز پایداری ابعادی قابل توجهی نشان می دهد. همین ویژگی ها باعث شده است که در بازار صنعتی ایران، این گرید هم در کاربردهای عمومی و هم در پروژه های تخصصی جایگاه ویژه ای پیدا کند و تقاضای بالای آن مستقیما بر قیمت آهن و بازار فولادهای ابزاری اثر بگذارد.
فولاد 1.2379 یک فولاد ابزار سردکار با مقدار بالای کروم (حدود ۱۲ درصد) است که در استانداردهای مختلف با نام D2 نیز شناخته می شود. این فولاد در دسته فولادهای پرکربن و پرآلیاژ قرار دارد و به دلیل ساختار ویژه خود توان تحمل تنش های شدید و شرایط سایشی سخت را دارد. فولاد 1.2379 در حالت آنیل شده قابلیت ماشین کاری قابل قبولی دارد؛ اما پس از عملیات حرارتی به یکی از سخت ترین فولادهای ابزار تبدیل می شود.
این فولاد به دلیل ماهیت هوا سخت شونده و قابلیت رسیدن به سختی ۵۸ تا ۶۲ راکول C، در ابزارسازی سردکار بسیار محبوب است. از نظر عملکرد، فولاد 1.2379 در شرایط اصطکاک بالا و تماس مداوم قطعه با سطوح سخت، مقاومت بسیار زیادی از خود نشان می دهد. همین ویژگی ها سبب شده است که در قالب های برش ورق، تیغه های صنعتی، ابزارهای پانچ، غلطک ها و قطعات مقاوم به سایش، جایگزین بسیاری از فولادهای ضعیف تر شود.
این فولاد در کنار عملکرد مقاومتی، پایداری حرارتی خوبی نیز ارائه می دهد و در فرآیندهای تولید قطعات با دقت ابعادی بالا، یکی از مطمئن ترین گزینه ها برای کاربران صنعتی محسوب می شود.
فولاد 1.2379 در استانداردهای مختلف صنعتی با نام ها و مشخصات یکسان معرفی می شود. در استاندارد آلمانی DIN، این فولاد با شماره 1.2379 شناخته می شود؛ در استاندارد AISI آمریکا با نام D2 معرفی می شود و در کشورهای مختلف نیز معادل های دیگری دارد. ماهیت همه این استانداردها یکی است و به فولاد ابزار سردکاری اشاره دارد که بر پایه کربن بالا و کروم زیاد طراحی شده است.
استاندارد DIN 17350 و DIN EN ISO 4957 از مهم ترین مرجع ها برای تعریف خصوصیات مکانیکی، ترکیب شیمیایی، دامنه سختی پذیری و روش های عملیات حرارتی این فولاد هستند. استانداردهای بین المللی برای کنترل کیفیت فولاد 1.2379 اهمیت زیادی دارند، زیرا کاربردهای آن اغلب حساس و وابسته به دقت عملکرد ابزارها هستند.
در حوزه تولید و واردات نیز رعایت استانداردهای مرجع، نشان دهنده کیفیت بالای محصول است. کارگاه ها و کارخانه های ابزارسازی معمولا هنگام خرید فولاد، تطابق محصول با استانداردهای معتبر را به عنوان مهم ترین معیار انتخاب در نظر می گیرند تا از عملکرد و دوام ابزارهای تولیدی خود اطمینان داشته باشند.
فولاد 1.2379 با توجه به کشور سازنده و استاندارد مرجع، با نام های تجاری مختلفی در بازار جهانی عرضه می شود. مشهورترین نام آن در استاندارد آمریکایی، فولاد AISI D2 است که عملا رایج ترین و شناخته شده ترین عنوان تجاری نیز محسوب می شود. در بازار اروپا و ایران، این فولاد با نام های SPK، SPKNL و sometimes X153CrMoV12 نیز شناخته می شود.
در برخی برندهای معتبر تولیدکننده فولاد ابزار، این گرید با نام های خاص کارخانه ای ارائه می شود که با وجود تفاوت در نام، ترکیب شیمیایی و خواص مکانیکی آن ها مشابه است. تفاوت واقعی بیشتر در کیفیت تولید، خلوص فولاد و یکنواختی ساختار میکروسکوپی مشاهده می شود.
شناخت نام های تجاری مختلف اهمیت دارد، زیرا بسیاری از صنایع هنگام تهیه فولاد از منابع خارجی، با نام های متفاوتی مواجه می شوند. در نتیجه آگاهی از این معادل ها کمک می کند مصرف کننده بداند همگی مربوط به همان فولاد ابزار سردکار 1.2379 هستند و از لحاظ کاربرد، سازگاری کاملی با یکدیگر دارند.
| استاندارد | نام معادل | توضیح |
| DIN | 1.2379 | نام گذاری آلمانی |
| AISI | D2 | شناخته شده ترین معادل تجاری |
| W-Nr | X153CrMoV12 | ترکیب شیمیایی بر اساس استاندارد اروپا |
| SPK / SPKNL | – | نام تجاری رایج در ایران و اروپا |
ترکیب شیمیایی فولاد 1.2379 پایه اصلی خواص ویژه آن است. وجود ۱.۵ تا ۱.۶ درصد کربن، این فولاد را در دسته فولادهای پرکربن قرار می دهد و عامل مهمی در قابلیت سختی پذیری بسیار بالای آن است. حدود ۱۱ تا ۱۲ درصد کروم، علاوه بر افزایش مقاومت سایشی، باعث بهبود مقاومت در برابر خوردگی و اکسیداسیون نیز می شود.
وانادیوم با درصد حدود ۰.۷ تا ۰.۹ نقش کلیدی در ایجاد کاربیدهای سخت دارد که برای تحمل فشار و سایش ضروری است. همچنین مولیبدن در حد ۰.۷ تا ۱ درصد برای افزایش چقرمگی و پایداری حرارتی اضافه شده است. این ترکیب باعث ایجاد ریزساختاری پر از کاربیدهای سخت و مقاوم می شود که ویژگی اصلی فولاد 1.2379 به شمار می رود.
همین ساختار کاربیدی است که باعث شده این فولاد در محیط های پرتنش، عملکرد طولانی مدتی داشته باشد و یکی از بهترین انتخاب ها برای ابزارهای برش و قالب های سردکار باشد.
| عنصر | درصد وزنی (Wt%) | نقش در فولاد |
| C (کربن) | 1.50 – 1.60 | افزایش سختی پذیری و مقاومت سایشی |
| Cr (کروم) | 11.00 – 12.00 | ایجاد کاربیدهای سخت و مقاومت در برابر خوردگی |
| V (وانادیوم) | 0.70 – 0.90 | افزایش چقرمگی و ایجاد کاربیدهای مقاوم |
| Mo (مولیبدن) | 0.70 – 1.00 | بهبود مقاومت حرارتی و جلوگیری از شکنندگی |
| Mn (منگنز) | 0.20 – 0.50 | تقویت سختی پذیری و استحکام |
| Si (سیلیسیم) | 0.10 – 0.40 | افزایش استحکام و بهبود فرآیند ذوب |
1.2379فولاد به دلیل ترکیب پرآلیاژ و حضور کاربیدهای سخت، یکی از مقاوم ترین فولادهای ابزار سردکار محسوب می شود. این فولاد در برابر سایش، فشار و تنش های مکانیکی شدید عملکرد بسیار پایداری دارد و به همین دلیل در ساخت ابزارهای صنعتی با عمر طولانی استفاده می شود. پایداری ابعادی این فولاد تحت حرارت و بارگذاری مداوم باعث شده در قالب سازی و تیغه سازی یکی از انتخاب های اصلی متخصصان باشد. علاوه بر این، قابلیت سخت کاری بالا موجب می شود ابزارهای تولیدشده از 1.2379 در شرایط کاری سخت، کیفیت خود را حفظ کنند.
سختی پذیری و مقاومت سایشی بالا
فولاد 1.2379 به دلیل درصد بالای کروم و کربن، قابلیت رسیدن به سختی ۵۸ تا ۶۲ راکول C را دارد. این مقدار سختی باعث می شود ابزارهای ساخته شده از این فولاد، عمر طولانی و مقاومت چشمگیری در برابر سایش داشته باشند. کاربیدهای سخت تشکیل شده در ساختار فولاد، اصطکاک و خوردگی سطحی را به حداقل می رسانند.
مقاومت حرارتی و پایداری ابعادی
از مهم ترین مزایای این فولاد، پایداری ابعادی در برابر حرارت است. حتی زمانی که ابزار در معرض حرارت های موضعی ناشی از برش یا فشار قرار می گیرد، تغییر شکل کمی نشان می دهد. به همین دلیل در قالب هایی که نیاز به دقت بالا دارند بسیار محبوب است.
مقاومت در برابر ضربه و تنش
با اینکه فولاد 1.2379 سختی بالایی دارد، اما چقرمگی آن نیز برای کاربردهای ضربه ای مناسب است. به کمک وانادیوم و مولیبدن موجود در ترکیب، این فولاد قادر است بدون ترک خوردگی های ناگهانی، تحت فشارها و شوک های مکانیکی عملکرد پایداری ارائه دهد.
فولاد 1.2379 به دلیل ترکیب پرآلیاژ و ساختار کاربیدی، در دسته فولادهای ابزار حرفه ای قرار می گیرد و در کاربردهای صنعتی سنگین عملکرد بسیار قابل اعتمادی دارد. این فولاد در برابر سایش، فشار و تنش های مداوم مقاومت بالایی ارائه می دهد و به همین دلیل عمر ابزارهای ساخته شده از آن معمولاً نسبت به فولادهای معمولی چندین برابر است. با این حال، این مزایا باعث نمی شود که فولاد 1.2379 بدون محدودیت باشد؛ چرا که سختی بسیار بالا گاهی باعث کاهش قابلیت ماشین کاری یا افزایش حساسیت آن در عملیات حرارتی می شود. بنابراین انتخاب این فولاد باید با توجه به نیاز واقعی و شرایط کاری انجام شود.
مزایا:
معایب:
این ویژگی ها باعث شده فولاد 1.2379 انتخاب تخصصی برای کاربردهای خاص باشد و در موارد عمومی، از گریدهای سبک تر استفاده شود.
فولاد 1.2379 به دلیل سختی پذیری بالا، مقاومت سایشی فوق العاده و پایداری ابعادی، یکی از تخصصی ترین فولادهای ابزار سردکار محسوب می شود. همین ویژگی ها باعث شده در صنایع مختلف، به خصوص حوزه ابزارسازی و قالب سازی، انتخابی ایده آل باشد. این فولاد در شرایطی که قطعه دائماً در معرض ضربه، اصطکاک، تنش و فشار است، عملکرد قابل اعتمادی ارائه می دهد و عمر طولانی ابزار را تضمین می کند. همچنین، به دلیل توان تحمل سایش شدید، فولاد 1.2379 در بسیاری از ماشین آلات صنعتی که نیاز به تیغه، غلطک یا ابزار برش دارند، به عنوان یک متریال استاندارد شناخته می شود.
ساخت قالب های برش و پانچ
فولاد 1.2379 به دلیل سختی بالا و مقاومت در برابر سایش، یکی از بهترین انتخاب ها برای قالب های برش ورق و ابزارهای پانچ است. در این کاربردها، ابزار باید فشارهای پی درپی و تماس مستقیم با فلز را تحمل کند که 1.2379 این نیاز را کاملاً برآورده می کند. پایداری ابعادی این فولاد باعث می شود قالب ها دیرتر دچار تغییر شکل شوند و تعداد سیکل کاری آن ها چندین برابر شود. در صنایع پرس کاری، این ویژگی باعث کاهش هزینه تعمیر و افزایش سرعت تولید می شود.
ابزارهای صنعتی با فشار و اصطکاک بالا
در دستگاه هایی که ابزار دائماً با مواد سخت در تماس است، فولاد 1.2379 عملکردی طولانی مدت ارائه می دهد. این ابزارها شامل سنبه ها، قالب های نواربر و ابزارهای کشش سرد هستند که همگی نیازمند مقاومت سایشی قابل توجه اند. این فولاد در مقابل تنش های ناشی از اصطکاک و بارگذاری های مکرر تغییر شکل کمی دارد و همین امر آن را به گزینه ای مطمئن در فرآیندهای تولید مداوم تبدیل می کند. بسیاری از صنایع فلزکاری و تولید تجهیزات فرم دهی سرد، به دلیل کارایی بالا، به صورت گسترده از این فولاد استفاده می کنند.
تیغه های صنعتی و چاقوهای ماشین آلات
تیغه های مورد استفاده در دستگاه های خردکن، آسیاب صنعتی، گرانول سازها و تجهیزات بازیافت به فولادی نیاز دارند که سایش مداوم را تحمل کند. فولاد 1.2379 با ساختار کاربیدی سخت خود باعث افزایش طول عمر تیغه ها می شود و مانع کند شدن سریع لبه ها می گردد. علاوه بر این، در برابر تنش های ناشی از برش مواد مختلف مقاومت خوبی دارد. به همین دلیل در ساخت تیغه های صنعتی دقیق، تیغه های روتاری و چاقوهای خط تولید کاربرد گسترده ای پیدا کرده است.
غلطک ها و قطعات مقاوم به سایش
غلطک های شکل دهی، رول های فرمینگ و قطعات درگیر با مواد ساینده باید تحمل فشار بالا و سایش شدید را داشته باشند. فولاد 1.2379 برای چنین شرایطی ایده آل است و ساختار سخت خود را حتی در طول استفاده طولانی حفظ می کند. در خطوط تولیدی که قطعات دائماً در تماس با ورق فلزی یا مواد سخت دیگر هستند، این فولاد عملکردی قابل اعتماد ارائه می دهد. استفاده از این فولاد در غلطک ها باعث افزایش طول عمر دستگاه و کاهش نیاز به تعمیرات دوره ای می شود.
عملیات حرارتی در فولاد 1.2379 نقش اساسی در دستیابی به خواص نهایی آن دارد و مستقیماً بر سختی، چقرمگی و پایداری ابعادی تأثیر می گذارد. این فولاد به دلیل آلیاژ بالا و ساختار کاربیدی، نیازمند فرآیند حرارتی دقیق و کنترل شده است تا از ایجاد ترک های داخلی، اعوجاج یا کاهش سختی جلوگیری شود. اگر عملیات حرارتی مطابق استاندارد انجام شود، ابزارهای ساخته شده از این فولاد می توانند عمر کاری بسیار طولانی و عملکردی کاملاً پایدار ارائه دهند. رعایت مراحل صحیح حرارت دهی و خنک کاری، مهم ترین عامل در استخراج حداکثر کارایی از فولاد 1.2379 محسوب می شود. عملیات حرارتی صحیح مهم ترین عامل در استخراج حداکثر کارایی فولاد 1.2379 است. مراحل آن شامل:
اجرای اصولی این فرآیند باعث افزایش عمر ابزار، جلوگیری از ترک خوردگی و حفظ پایداری ابعادی قطعات می شود.
قیمت فولاد 1.2379 تحت تأثیر مجموعه ای از عوامل فنی و اقتصادی قرار دارد که هرکدام می توانند نوسانات قابل توجهی ایجاد کنند. یکی از مهم ترین عوامل، قیمت جهانی عناصر آلیاژی مانند کروم، وانادیوم و مولیبدن است که نقش اصلی در ساختار این فولاد دارند. علاوه بر آن، نرخ ارز، هزینه حمل ونقل، تعرفه های وارداتی و اعتبار برند تولیدکننده نیز می توانند قیمت نهایی را افزایش یا کاهش دهند. کیفیت متالورژی، روش تولید (چدن ریزی یا ESR) و یکنواختی ساختار فولاد نیز از دیگر مؤلفه های تعیین کننده قیمت هستند و تفاوت قابل توجهی بین محصولات کارخانه های مختلف ایجاد می کنند.
هنگام خرید فولاد 1.2379 لازم است به چند نکته اساسی توجه شود تا محصولی باکیفیت و مناسب کاربرد موردنظر تهیه شود. نخست باید گواهی آنالیز معتبر (MTC) بررسی شود تا ترکیب شیمیایی دقیقاً مطابق استاندارد باشد. سپس یکنواختی سطح، نبود ترک، سوختگی یا پوسته پوسته شدن بررسی می شود که نشان دهنده کیفیت عملیات تولید و نورد است. انتخاب برند معتبر و توجه به روش تولید، نقش مهمی در تضمین کیفیت دارد. همچنین باید ابعاد و ضخامت مناسب کاربرد انتخاب شود و در صورت نیاز به عملیات حرارتی، از فروشنده وضعیت آنیل یا سخت کاری شده فولاد پرس وجو شود.
سوالات متداول
فولاد 1.2379 یک فولاد ابزار سردکار پرآلیاژ است که مقدار زیاد کروم و کربن دارد و برای محیط های پرفشار و پر سایش طراحی شده است. نسخه SPKNL نمونه بهینه شده آن با کیفیت متالورژی بهتر است.
عمده کاربرد آن در صنعت قالب سازی، ابزارسازی، تیغه سازی، غلطک سازی، صنایع پرس کاری و برش ورق است. هرجا مقاومت سایشی و پایداری ابعادی مهم باشد، این فولاد بهترین گزینه است.
این فولاد شامل کربن حدود ۱.۵٪، کروم ۱۲٪، وانادیوم ۰.۸٪ و مولیبدن نزدیک به ۱٪ است. این ترکیب باعث افزایش سختی پذیری، چقرمگی و قابلیت تحمل فشارهای بالا می شود.
زیرا سختی بالا، مقاومت سایشی فوق العاده و پایداری ابعادی عالی دارد. این ویژگی ها عمر ابزارهای برش و قالب ها را افزایش می دهد و هزینه نگهداری را کمتر می کند.
سختی این فولاد پس از عملیات حرارتی استاندارد بین ۵۸ تا ۶۲ راکول C است که برای ابزارهای برش و قالب های سردکار بسیار مناسب است.
در حالت آنیل، ماشین کاری قابل قبولی دارد؛ اما پس از سخت کاری، به دلیل کاربیدهای فراوان، ماشین کاری آن بسیار دشوار است و ابزارهای مخصوص نیاز دارد.
این فولاد مقاومت سایشی بسیار بالایی دارد و ضربه پذیری مناسبی نیز ارائه می دهد. برای ابزارهای تحت فشار مداوم، یکی از گزینه های ایده آل است.
روش استاندارد شامل پیش گرمایش دو مرحله ای، آستنیته در ۱۰۲۰–۱۰۴۰ درجه و تمپرینگ سه گانه است. این روش بهترین سختی و چقرمگی را فراهم می کند.
این فولاد به دلیل سختی بالا و مقاومت سایشی فوق العاده، برای تیغه های برش، پانچ ها و قالب های مربوط به ورق های سخت بسیار مناسب است و عمر طولانی به ابزار می دهد.
این فولاد در هر ضخامت قابل تولید است، اما برای قطعات ضخیم تر از ۲۰ میلی متر عملکرد بسیار پایدار و قابل اعتماد دارد.
طول عمر آن ها بسته به نوع کاربرد، عملیات حرارتی و شرایط کاری، چند برابر فولادهای معمولی است و در Many cases به ده ها هزار سیکل کار می رسد.
با بررسی گواهی آنالیز، تطابق ترکیب با استاندارد، خرید از تأمین کننده معتبر و بررسی ظاهری سطح می توان به راحتی اصل بودن آن را تشخیص داد.
عوامل مؤثر شامل قیمت آلیاژها، نرخ ارز، هزینه حمل، کشور سازنده، برند و کیفیت نهایی فولاد است. نوسانات بازار آهن نیز اثر مستقیم دارد.
به طور معمول استفاده نمی شود، زیرا برای کار سرد طراحی شده و مقاومت حرارتی آن برای دماهای بالای قالب گیری پلاستیک کافی نیست.
بله، SPKNL در واقع نوعی نام تجاری یا نسخه اصلاح شده فولاد 1.2379 است و از نظر ترکیب و کاربرد مشابه هستند.
به دلیل کربن و کروم بالا، جوشکاری آن دشوار و پرریسک است و تنها با روش های تخصصی و پیش گرمایش دقیق امکان پذیر است.
در دماهای سرد و نیمه سرد پایداری عالی دارد، اما برای دماهای بالاتر از ۵۰۰ درجه مناسب نیست و احتمال افت سختی و تغییر شکل وجود دارد.
من محدثه عطائی کارشناس سئو هستم با 3 سال تجربه در حوزه سایت، سئو، تولید محتوا و بهینه سازی فنی وب سایت، به کسب و کارها کمک می کنم تا در نتایج جستجوی گوگل دیده شوند، ترافیک ارگانیک جذب کنند و نرخ تبدیل خود را افزایش دهند.