فلز غیر آهنی چیست و چه تفاوتی با فلزات آهنی دارد؟

3 ماه پیش4534بازدید0دیدگاه2.8امتیاز (6 رای)
فلز غیر آهنی چیست و چه تفاوتی با فلزات آهنی دارد؟

فلزات عناصر بسیار کاربردی و بی ‌نظیری هستند که در محصولات و تجهیزات مختلف صنعتی و غیر صنعتی از آن ‌ها استفاده‌ های گسترده ‌ای می ‌شود. برخی از آن ‌ها مانند طلا جنبه ‌های تزئینی دارند و به دلیل کمیاب بودن و خواص فیزیکی و شیمیایی خاص، جزء گرانترین فلزات به حساب می آیند. نکته جالب اینجاست که برخلاف تصور برخی افراد بین فلز و آهن تفاوت ‌هایی وجود دارد و این دو عناصر یکسانی نیستند. طوری که کلیه فلزات به دو دسته فلز غیر آهنی و فلز آهنی تقسیم می‌ شوند و هر کدام ویژگی ‌های خاص خود را دارند که در ادامه بیشتر با آن‌ ها آشنا خواهید شد.

فلز غیر آهنی چیست و چه تفاوتی با فلزات آهنی دارد؟

تفاوت فلزات آهنی و غیر آهنی

پاسخ این سؤال در یک نگاه سطحی بسیار ساده است. فلزات آهنی حاوی آهن هستند و فلزات غیر آهنی حاوی آهن نیستند. اما پاسخ عمیق ‌تر این است که فلزات آهنی و فلزات غیر آهنی هر کدام ویژگی ‌های متمایز خود را دارند. این خصوصیات کاربردهای مناسب آن ‌ها را تعیین می‌ کند. همچنین یکی از مهم ‌ترین تفاوت‌ های فلزات آهنی و غیر آهنی توانایی آن ‌ها در ایجاد میدان مغناطیسی و نیروهای مغناطیسی است که انواع فلز غیر آهنی نمی ‌توانند میدان مغناطیسی تشکیل دهند. اما مزیت آن ‌ها نسبت به فلزات آهنی مقاومت بیشتر آنها است و ویژگی ‌هایی دارند که باعث شده در بیشتر موارد قیمتشان هم از فلزات آهنی بیشتر شود.

همانطور که میدانید از قرن‌ ها پیش (میتوان گفت از ابتدای تمدن) از انواع فلز غیر آهنی استفاده میشده است. به ‌عنوان ‌مثال کشف مس در 5000 سال قبل از میلاد پایان عصر سنگ و آغاز عصر مس بود. اختراع بعدی برنز، آلیاژی از مس و قلع، عصر برنز را آغاز کرد و همین ‌طور استفاده و کاربردهای این فلزات روز به روز ارزشمندتر و بیشتر شد. استفاده از فلزات آهنی نیز از حدود 1200 سال قبل از میلاد مسیح با تولید آهن شروع شد.

فلزات آهنی کدامند؟

تعداد فلزات آهنی زیاد است اما برخی از فلزات آهنی معمول شامل فولاد آلیاژی، فولاد کربنی، چدن و آهن فرفورژه هستند. این فلزات به دلیل مقاومت در برابر کشش و دوام بسیار ارزشمند می ‌باشند. کربن استیل که به آن فولاد سازهای نیز میگویند یکی از اصلی ‌ترین فلزات و مصالح در صنعت ساختمان است و در بلندترین آسمان‌ خراش ‌ها و طولانی ‌ترین پل ‌ها مورد استفاده قرار می ‌گیرد. فلزات آهنی همچنین در کانتینرهای حمل ‌و نقل، لوله‌ کشی صنعتی، اتومبیل، مسیرهای راه ‌آهن و بسیاری از ابزارهای تجاری و خانگی به کار میروند.

این نوع فلزات اصولاً دارای محتوای کربن زیادی هستند که به ‌طور کلی آن ‌ها را در معرض زنگ ‌زدگی در محیط ‌های مرطوب قرار می ‌دهد. البته شایان ‌ذکر است که این قاعده دو مورد استثنا دارد:

  • آهن فرفورژه به دلیل خلوص زیاد در برابر زنگ ‌زدگی مقاومت می ‌کند.
  • فولاد ضد زنگ نیز به دلیل وجود کروم از زنگ‌ زدگی آهن جلوگیری می‌ کند.

تفاوت فلزات آهنی و غیر آهنی

انواع فلزات آهنی

برای آنکه بتوانید بهتر ویژگی‌ های انواع فلز غیر آهنی را درک کنید بد نیست با چند نمونه از مهم‌ ترین فلزات آهنی آشنا شوید:

  • فولاد

فولاد با افزودن آهن به کربن ساخته می ‌شود و آهن را سخت می ‌کند. با ورود عناصر دیگری مانند کروم و نیکل، فولاد آلیاژی حتی سخت ‌تر می ‌شود. فولاد با حرارت دادن و ذوب سنگ ‌آهن در کوره ‌ها به وجود می‌ آید. آلیاژهای فولادی بعد از کوره شدن در قالب ریخته می ‌شوند تا میله ‌های فولادی تشکیل شوند. از فولاد به‌ طور گسترده‌ ای در صنایع ساختمانی و تولیدی استفاده می ‌شود.

  • فولاد کربن

فولاد کربن در مقایسه با سایر انواع فولاد، محتوای کربن بالاتری دارد که آن را فوق ‌العاده سخت می ‌کند. این ماده معمولاً در ساخت انواع ماشین ‌آلات، مته ‌ها، تیغه‌ ها، شیرها و فنرها مورد استفاده قرار می ‌گیرد. این نوع فولاد می ‌تواند لبه ‌های تیز آهنی را حفظ کند و نوع ضد زنگ آن برای دستگاه ‌های برش یا ابزارآلاتی مثل قیچی استفاده می ‌شود.

  • فولاد آلیاژی

فولادهای آلیاژی دارای عناصری مانند کروم، نیکل و تیتانیوم هستند تا بدون افزایش وزن، از مقاومت و دوام بیشتری برخوردار شوند. فولاد ضدزنگ نیز یک فولاد آلیاژی مهم است که با استفاده از کروم ساخته می ‌شود. از فولادهای آلیاژی در ساخت‌ و ساز، ماشین ‌آلات و اجزای الکتریکی استفاده می ‌شود.

  • چدن

چدن آلیاژی است که از آهن، کربن و سیلیکون ساخته می‌ شود. چدن شکننده و سخت است و در برابر سایش مقاوم می ‌باشد. از این نوع فلز در لوله‌ های آب، ماشین‌ آلات، موتور اتومبیل و اجاق ‌گاز استفاده میکنند.

  • آهن فرفورژه

آهن فرفورژه

آهن فرفورژه آلیاژی با مقدار کمی کربن می ‌باشد که تقریباً میتوان گفت نوعی آهن خالص است. در طی فرآیند تولید، مقداری سرباره به آن افزوده می ‌شود که مقاومت بسیار خوبی در برابر خوردگی و اکسیداسیون به آهن می‌ دهد. با این‌ وجود مقاومت فرفورژه در برابر سختی و خستگی کم است. از آهن فرفورژه برای شمشیر سازی، انواع نرده ‌های تزئینی، تخت، میز و صندلی، وسایل کشاورزی، میخ، سیم‌ خاردار، زنجیر و تزئینات مختلف استفاده می‌ شود.

انواع فلزهای غیر آهنی

آنچه در قسمت قبل در تمام فلزات آهنی یکسان بود وجود فلز آهن در ساخت این مواد می‌ باشد. در انواع فلز غیر آهنی دیگر از آهن به ‌عنوان یکی از اجزای سازنده استفاده نمی ‌شود. این نوع فلزات نیز در بسیاری از موارد ساختمان ‌سازی، صنعت و … کاربرد دارند که در ادامه هر کدام از آن ‌ها را همراه با کاربردشان شرح خواهیم داد:

  • فلز غیر آهنی مس

مس یکی از انواع فلز غیر آهنی است که بسیار نرم می ‌باشد و عموماً رنگ آن در حالت خام قهوه ‌ای است و خاصیت شکل‌ پذیری فوق العاده ای دارد. وزن مخصوص فلز مس 8.9 در متر مکعب بوده و استقامت کششی بالایی دارد. جالب است بدانید مس یکی از فلزات ضروری مورد نیاز بدن می باشد و به همین دلیل برخی از پزشکان طب سنتی توصیه می ‌کنند از ظروف مسی استفاده کنید تا بدون نیاز به مکمل، مس بدن شما تأمین شود. بعد از آهن، آلومینیوم و فولاد، مس یکی از با ارزش‌ ترین فلزات است، این فلز در شرایط متعارف عمر طولانی دارد و اصلاً زنگ نمی ‌زند. با گذشت زمان و حرارت ممکن است تغییر رنگ دهد که آن را با قلع و نشا دوباره به حالت اول خود برمی‌ گردانند. در ایران نیز معادن مس فراوانی وجود دارد و به همین دلیل در گذشته اکثراً از ظروف مسی برای موارد مختلف استفاده می‌ کردند. هم ‌اکنون نیز کارخانه ‌های تولید فراورده ‌های مس ایران بسیار پر رونق می ‌باشند.

کاربردهای مس در زمینه‌ های مختلف عبارتند از:

  • سیم کشی ها، منبع آب گرم و …
  • ساخت انواع ظروف و مجسمه ‌های تزئینی مسی
  • به‌ طور کلی عمده‌ ترین مصرف مس در انتقال انرژی برق است.
  • در صنعت ساخت‌ و ساز از مس و آلیاژهای آن ‌که انواع برنج و مفرغ در آن به کار رفته است در آب ‌بندی، درزبندی و کارهای تزئینی و ساختن قطعات شیرآلات، یراق‌آلات و لوله ‌سازی استفاده می‌ شود.
  • از ورق ‌ها و تسمه‌ های مسی نیز برای پوشاندن بام و آب‌ بندی استفاده می ‌کنند.

فلز غیر آهنی قلع

فلز قلع یک فلز سفید رنگ و بسیار شکل ‌پذیر است. وزن مخصوص قلع 7.3 در متر مکعب بوده و دمای ذوب آن 232 درجه سانتی‌ گراد می ‌باشد.

انواع کاربرد فلز قلع عبارتند از:

  • استفاده ‌های مختلف در ساختمان‌ها
  • سفید کاری ظروف مختلف مانند ظروف مسی
  • استفاده از قلع برای جلوگیری از زنگ ‌زدگی منابع آب گرم، انواع لوله‌ های فلزی، منابع گرمابه ‌ها و …

به ‌طور کلی از قلع استفاده‌ های کمتری نسبت به روی و سایر فلزات غیر آهنی در ساختمان می ‌شود. در واقع از این فلز غیر آهنی بیشتر به‌ صورت ترکیبی برای ساخت انواع آلیاژهای خاص مخصوصاً برنز یا مفرغ استفاده می ‌کنند. مثلاً مفرغ ترکیبی از مس و قلع می ‌باشد و کاربردهای بسیار زیادی دارد.

فلز غیر آهنی سرب

سرب سنگین ‌ترین و در عین ‌حال نرم‌ ترین فلز صنعتی می باشد که وزن مخصوص آن 11.34 است، رنگ آن حالت سفید مایل به آبی دارد و از لحاظ ظاهری بسیار زیبا می‌ باشد. دمای ذوب فلز سرب 327 درجه سانتی‌ گراد بوده، این فلز غیر آهنی در برابر مواد شیمیایی مقاومت خوبی از خودش نشان می ‌دهد و دچار زنگ ‌زدگی نمی ‌شود. معمولاً فلز سرب را به شکل‌ های مختلف مانند ورق، شمش، سیم سربی و یا شمش‌ های شکل دار تولید و به بازار عرضه می ‌کنند.

فلز غیر آهنی سرب

مهم‌ ترین کاربردهای سرب عبارتند از:

  • استفاده جهت جلوگیری از زنگ زدن لوله‌ های فولادی (برای این کار لوله ‌های فولادی را اصطلاحاً سرب اندود می‌ کنند.)
  • در انواع اتصالات لوله ‌های چدنی فاضلاب و غیره
  • به ‌عنوان مغزی در عایق ‌های پیش ‌ساخته
  • برای آب ‌بندی سر ناودان ‌ها، کناره‌ ها و کنج بام‌ ها
  • در تولید انواع شیشه‌ ها
  • در اتاق ‌های رادیولوژی (عکس ‌برداری پزشکی)
  • جهت تراز کردن خرپاها و تیرهای فولادی به‌ عنوان زیر سری

فلز غیر آهنی روی

فلز روی فلز نسبتاً نرمی است که رنگ سفیدی دارد. این فلز غیر آهنی در برابر هوا و اکسید شدن بسیار مقاوم بوده و به همین دلیل دارای مصارف گوناگونی برای ساخت تجهیزاتی که با محیط‌ های مرطوب سر و کار دارند، می ‌باشد. معمولاً از پرس ‌های مخصوص برای ساخت انواع وسایل با فلز روی استفاده می‌ کنند. وزن مخصوص آن 7.14 بوده و دمای ذوبش 419 درجه سانتی‌ گراد می‌ باشد.

انواع کاربردهای فلز روی عبارتند از:

  • استفاده برای ساخت ورق ‌های گالوانیزه که برای جلوگیری از زنگ ‌زدگی آهن، ورق‌ های آهن را در وان روی مذاب غوطه ‌ور می ‌کنند تا پوششی از روی بر سطح آهن بچسبد.
  • برای پوشاندن انواع لوله و سایر قطعات فولادی جهت جلوگیری از زنگ زدن نیز استفاده می ‌شود که به آن آهن سفید نیز می گویند.
  • در جاهای نمناک برای ساخت انواع ورق، لوله، پیچ و مهره و میخ فولادی از روکش ‌های روی مانند ورق گالوانیزه استفاده می ‌شود.

فلز غیر آهنی آلومینیوم

آلومینیوم (aluminium) یکی از مهم‌ ترین فلزات در انواع صنایع محسوب می‌ شود که مهم ‌ترین علت آن ضد زنگ و سبک بودن این فلز غیر آهنی است. وزن آلومینیوم تنها 2.7 در متر مکعب بوده و دمای ذوب آن 658 درجه سانتی ‌گراد می ‌باشد. از دیگر خواص آلومینیوم که آن را نسبت به سایر فلزات متمایز کرده هدایت الکتریسیته و گرما و همچنین مقاومت بسیار بالای آن در برابر پوسیدگی است. همچنین از ترکیب آن با آلیاژهای دیگر نوع خاصی از آلومینیوم ‌های آلیاژی ساخته می ‌شود که بیشتر در صنایع هوایی و هواپیماسازی به کار برده می ‌شود. اما عیوبی هم دارد که از جمله آن میتوان به ضریب ارتجاعی کم و تغییر شکل شدید آن در برابر بارهای مختلف اشاره کرد. همچنین در دماهای بالای 100 درجه سلسیوس خواص مکانیکی آن تغییرات محسوسی می‌ کند که به همین دلیل نمی ‌توان از آن به ‌صورت گسترده در سازه‌ ها استفاده نمود.

برخی از کاربردهای مهم آلومینیوم عبارتند از:

  • استفاده در ساخت ماشین‌ های لوکس و بسیار سبک
  • برای ساخت انواع درب و پنجره به خصوص برای محیط‌ های مرطوب مانند سرویس بهداشتی
  • از آلیاژهای آلومینیوم با مقاومت پایین برای ساخت ورق ساده یا موج ‌دار، پوشش انواع شیروانی ‌ها، برای درزبندی و درز پوش
  • مصارف تزئینی
  • از گرد فلز آلومینیوم برای تهیه رنگ و بتن گازی
  • انواع آلیاژهای آلومینیومی به شکل نیمرخ‌ های مختلف مانند ورق، میلگرد، چهارگوش
  • ساخت انواع لوله و قوطی ‌های آلومینیومی برای استفاده در صنعت ساخت ‌و ساز مانند نرده ‌های مختلف، اتصال زنجیری، جان ‌پناه‌ ها، حفاظ ‌ها و دیوارکوب ‌های روشنایی

فلز غیر آهنی برنز

برنز یکی از فلزات ارزشمند غیر آهنی است که وزن مخصوص آن 8.5 در متر مکعب بوده و دمای ذوبی برابر با 930 درجه سانتی ‌گراد دارد. برنز به‌ صورت آلیاژ تولید می ‌شود و ترکیبی از مس و قلع دارد که 90 درصد آن مس و 10 درصد دیگر قلع است. رنگ آن از فلز برنج تیره‌ تر بوده و بیشتر شبیه به رنگ مس می ‌باشد. از برنز بیشتر در وسایل تزئینی و انواع مدال‌ های مسابقات مختلف استفاده می ‌شود.

فلز غیر آهنی نیکل

فلز نیکل (NICKL) دارای وزن مخصوص 9.8 است و در گرمای 1453 درجه سانتی‌ گراد ذوب می‌ شود. این فلز نسبت به عوامل تخریب‌ کننده جوی، مقاومت بالایی دارد. رنگ نیکل تقریباً سفید نقره ‌ای است که درخشان و زیبا می ‌باشد، می ‌توان گفت از فلزات نسبتاً سخت محسوب می ‌شود. معمولاً خود نیکل از ترکیب سیلیکات نیکل آهن و منیزیم تولید می‌ گردد. از نیکل بیشتر در تولید آلیاژهای مختلف فولاد و سیم‌های کروم- نیکل برای مصارف صنعت برق استفاده میکنند.

فلز غیر آهنی طلا

طلا (Gold) فلزی زرد رنگ، بسیار نرم، چکش ‌خوار و قابل ‌انعطاف است که ارزش فوق ‌العاده بالایی در جهان دارد. تنها موادی که می ‌توانند باعث تخریب طلا شوند کلر و تیزاب سلطانی ( آمیزه ‌ای از اسید نیتریک و اسیدهیدروکلریک) است. بنابراین این فلز غیر آهنی در برابر عوامل جوی بسیار مقاوم بوده و به همین دلیل برای انواع زیورآلات از آن استفاده می ‌شود. طلا معمولاً به‌ صورت رگه ‌هایی نازک در کنار کانی ‌های مس و یا به ‌صورت جداگانه در معادن طلا یافت میگردد. در بسیاری از کشورهای دنیا طلا به ‌عنوان معیاری برای سنجش ارزش پول به ‌حساب می ‌آید. علاوه بر جواهرات از طلا در دندانپزشکی و برخی لوازم الکترونیک خاص نیز استفاده می ‌شود.

فلز غیر آهنی نقره

نقره یکی دیگر از فلزات غیر آهنی پرکاربرد است که بسیار براق و جذاب می ‌باشد. رنگ آن سفید بوده و از فلزات نرم و شکل ‌پذیر محسوب می ‌شود. نقره در میان تمامی عناصر، بیشترین رسانایی الکتریکی و در میان همه فلزات بالاترین رسانایی گرمایی را دارد. این فلز هم در کنار رگه ‌های طلا و هم به‌ صورت خالص در معادن نقره یافت می‌ شود. لازم به ذکر است که بیشترین میزان نقره همراه با استخراج نیکل، سرب، روی و مس به ‌دست می ‌آید. از نظر قیمتی نقره بعد از طلا از گرانترین فلزات محسوب می ‌شود و به همین دلیل از آن بیشتر در ظروف تزئینی و زیورآلات استفاده می ‌کنند. در بخش تولید از نقره برای ساخت مدال و سکه، صنایع الکترونیک و برخی صنایع دیگر، عکاسی و ساخت انواع ظروف غذاخوری لوکس استفاده می ‌شود.

جمع ‌بندی

فلزات غیر آهنی فلزات بسیار گران ‌بها و با ارزشی هستند که امروزه در انواع صنایع کاربرد زیادی دارند. این فلزات در ساخت ریزترین وسایل مانند انواع جواهر و زیورآلات تا مصارف ساختمانی مانند ساخت درب و پنجره استفاده می ‌شوند و به دلیل خواص فیزیکی و شیمیایی خود بسیار ارزشمند هستند.

نویسنده: مرکزآهن
مرکزآهن

مرکزآهن، مرجعی تخصصی و به روز برای کسب دانش و اطلاع از آخرین تحولات بازار آهن و فولاد است. با وبلاگ جامع ما، همیشه از آخرین اخبار و اطلاعات این صنعت آگاه باشید.

سوالات و نظرات کاربرانشما کاربران عزیز میتوانید نظرات و سوالات خود را در این بخش ثبت کنید
بارگذاری مجدد