دسترسی سریع به محتوای این مطلب
پرت مصالح یکی از موضوعات مهم در مدیریت پروژه های عمرانی است که تأثیر مستقیمی بر هزینه نهایی و بهره وری دارد. منظور از پرتی مصالح، مقدار مصالحی است که به دلایل مختلف در طول اجرا از بین می رود یا غیرقابل استفاده می شود. در پروژه های ساختمانی، معمولاً پرت مجاز مصالح ساختمانی بر اساس نوع مصالح و آیین نامه ها مشخص می شود تا در برآورد هزینه ها لحاظ گردد.
به طور کلی، پرتی مصالح به دو دسته قابل بازگشت و غیرقابل بازگشت تقسیم می شود. نوع اول قابل بازیافت یا استفاده مجدد است، در حالی که نوع دوم به صورت کامل از چرخه مصرف خارج می شود. در این میان، تغییرات در قیمت آهن و سایر مصالح فلزی می تواند اهمیت کنترل پرت را دوچندان کند، زیرا هر درصد هدررفت در چنین مصالحی موجب افزایش چشمگیر هزینه های پروژه خواهد شد.
مدیریت صحیح منابع، آموزش نیروها و کنترل فرآیندهای اجرایی از مهم ترین اقداماتی است که می تواند میزان پرت را به حد مجاز کاهش دهد و به بهبود کیفیت و صرفه اقتصادی در پروژه های ساختمانی منجر شود.
در پروژه های عمرانی، شناخت انواع پرت مصالح ساختمانی اهمیت زیادی دارد، زیرا هر نوع پرت علت و تأثیر خاص خود را بر هزینه و کیفیت اجرا دارد. بر اساس بخشنامه پرت مصالح، هر نوع هدررفت باید به دقت شناسایی و کنترل شود تا از افزایش هزینه های اضافی جلوگیری گردد. در ادامه، با انواع پرت و ارتباط آن با معنی پرت مصالح و درصد پرت مجاز مصالح آشنا می شویم.
یکی از متداول ترین انواع پرت مصالح، در هنگام حمل و نقل به وجود می آید. افت کیفیت، شکستگی، ریزش یا ریختن مصالح در مسیر انتقال از محل خرید تا کارگاه، نمونه هایی از این نوع پرت است. طبق بخشنامه پرت مصالح، رعایت اصول بارگیری، بسته بندی استاندارد و استفاده از وسایل حمل مناسب می تواند درصد پرت را به حد مجاز برساند.
در صورتی که مصالح در محیطی مرطوب، نامتعادل یا در معرض تابش مستقیم آفتاب قرار گیرند، دچار فساد یا افت کیفیت می شوند. این نوع پرت به دلیل نبود سیستم انبارداری اصولی و شرایط نگهداری غیراستاندارد ایجاد می شود. بر اساس درصد پرت مجاز مصالح، باید برای هر نوع ماده ساختمانی شرایط ذخیره سازی مخصوص تعریف گردد تا ضایعات به حداقل برسد.
این نوع پرت معمولاً در مصالحی مانند میلگرد، سرامیک، سنگ و چوب رخ می دهد. خطا در اندازه گیری و برش های اضافی باعث از بین رفتن بخشی از مصالح می شود. درک صحیح از معنی پرت مصالح و آموزش دقیق نیروها در اندازه گیری و استفاده از ابزارهای برش دقیق، راهکار مؤثری برای کاهش این نوع هدررفت است.
در حین اجرا ممکن است مصالح در اثر ضربه، بارگذاری نادرست یا استفاده از ابزارهای غیراستاندارد دچار شکست شوند. بتن، آجر و بلوک از مصالحی هستند که بیشترین آسیب را در این بخش می بینند. رعایت اصول اجرایی و کنترل دقیق عملیات از مواردی است که در بخشنامه پرت مصالح به عنوان راهکارهای کاهش این نوع پرت مطرح شده است.
گاهی به دلیل تغییر نقشه یا اصلاح در جزئیات اجرا، مصالح خریداری شده بلااستفاده می مانند یا نیاز به اصلاح دارند. در چنین مواردی، کنترل طراحی قبل از اجرا و هماهنگی بین تیم های مهندسی و اجرایی می تواند مانع افزایش درصد پرت مجاز مصالح شود.
این نوع پرت زمانی رخ می دهد که مصالح کاملاً از چرخه استفاده خارج می شوند، مانند بتن خشک شده، گچ فاسد یا آجر خرد شده. چنین مصالحی دیگر قابلیت استفاده مجدد ندارند. در تعریف معنی پرت مصالح، این موارد جزو ضایعات نهایی محسوب می شوند و کاهش آن ها نیازمند نظارت دقیق در زمان اختلاط و اجراست.
در این نوع، مصالح هنوز قابل استفاده یا بازیافت هستند، مثل میلگردهای باقیمانده، تیرچه های سالم یا چوب های قالب بندی. استفاده مجدد از این مواد در بخش های دیگر پروژه یکی از روش های اصلی کاهش پرت محسوب می شود. بر اساس بخشنامه پرت مصالح، تفکیک و مدیریت این مصالح در محل پروژه می تواند نقش مهمی در کنترل هزینه ها و بهینه سازی مصرف داشته باشد.
در هر پروژه عمرانی، بخشی از مصالح به طور طبیعی در فرآیند حمل، نگهداری و اجرا دچار هدررفت می شود که به آن پرت مصالح گفته می شود. برای کنترل و مدیریت این میزان هدررفت، آیین نامه ها و دستورالعمل هایی تحت عنوان بخشنامه پرت مصالح تدوین شده اند که میزان درصد پرت مجاز مصالح را برای هر نوع ماده ساختمانی تعیین می کنند. رعایت این درصدها باعث می شود تا هم هزینه های پروژه کنترل شود و هم منابع بهینه مصرف گردند.
به طور کلی، معنی پرت مصالح به مقدار مصالحی اشاره دارد که در طول فرآیند اجرا از چرخه مصرف خارج می شود، اما این مقدار نباید از حد مجاز تعیین شده فراتر رود. برای مثال، درصد پرت مجاز برای میلگرد معمولاً بین ۲ تا ۵ درصد، برای بتن حدود ۱ تا ۳ درصد، و برای آجر و بلوک تا ۱۰ درصد در نظر گرفته می شود. این مقادیر بسته به نوع پروژه، شرایط اجرایی و دقت نیروی انسانی متفاوت است.
مدیریت دقیق مصالح، برنامه ریزی انبارداری، آموزش کارگران و استفاده از ماشین آلات مناسب از مهم ترین عواملی هستند که می توانند میزان پرت واقعی را کمتر از درصد پرت مجاز مصالح ساختمانی نگه دارند. پایبندی به ضوابط تعیین شده در بخشنامه ها، نه تنها به صرفه جویی در هزینه و زمان منجر می شود، بلکه موجب افزایش دوام و کیفیت سازه نیز خواهد شد.
انواع مصالح ساختمانی درصد پرت متفاوتی دارند، چون ماهیت فیزیکی، نحوه اجرا و روش مصرف آن ها با یکدیگر فرق می کند. برای همین، در بخشنامه پرت مصالح برای هر نوع مصالح، درصد مجاز جداگانه ای تعیین شده است تا هدررفت قابل کنترل باشد. در ادامه چند مثال کاربردی را ببینیم:
| نوع مصالح | توضیحات | درصد پرت مجاز |
|---|---|---|
| بتن | چون بتن زمان گیرش محدودی دارد، اگر حمل یا بتن ریزی با تاخیر انجام شود، بخشی از آن سفت شده و غیرقابل استفاده می شود. | 1 تا 3 درصد |
| آهن آلات و میلگرد | در هنگام برش یا خم کاری، مقداری از میلگرد به صورت ضایعات باقی می ماند و معمولا قابل بازگشت است. | 2 تا 5 درصد |
| آجر و بلوک | در زمان حمل و جابجایی یا چیدن دیوار، بیشتر در معرض شکستگی هستند. | 5 تا 10 درصد |
| گچ و ملات | به رطوبت و شرایط نگهداری حساس اند و در صورت نگهداری نادرست فاسد می شوند. | 3 تا 6 درصد |
| کاشی و سرامیک | در برش و نصب ممکن است تعدادی تایل به علت اندازه گیری نادرست یا شکستگی از بین برود. | 5 تا 8 درصد |
به طور خلاصه، هرچه مصالح شکننده تر یا اجرای آن ها حساس تر باشد، درصد پرت مصالح ساختمانی بیشتر است. در مقابل، مصالحی مانند فولاد یا بتن آماده، با مدیریت صحیح و ابزار دقیق، پرت کمتری دارند.
میزان پرت مصالح ساختمانی به عوامل مختلفی بستگی دارد که مستقیما بر کیفیت، هزینه و زمان اجرای پروژه تاثیر می گذارند. پرت مصالح معمولا به دلیل ضعف در مدیریت، خطاهای انسانی، یا شرایط نامناسب محیطی به وجود می آید. هرچه کنترل فرآیندهای اجرایی دقیق تر باشد، میزان پرت کاهش یافته و کارایی پروژه افزایش می یابد. اما چه عواملی می تواند روی میزان پرت مصالح تاثیرگذارباشد؟
انتخاب نامناسب متریال
یکی از عوامل مهم در افزایش پرت مصالح، انتخاب نادرست مواد اولیه است. اگر نوع مصالح متناسب با شرایط پروژه، محیط و طراحی نباشد، بخشی از آن در حین اجرا بلااستفاده می ماند یا دچار خرابی می شود. انتخاب مصالح استاندارد و هماهنگ با نیاز پروژه، در کاهش پرت نقش اساسی دارد.
نگهداری و انبارداری نامناسب
اگر مصالح در محیط های مرطوب، در معرض آفتاب یا بدون پوشش مناسب نگهداری شوند، کیفیت آن ها کاهش یافته و بخشی از آن از بین می رود. انبارداری اصولی، تفکیک مصالح و استفاده از سیستم های مدیریت موجودی می تواند از این نوع پرت جلوگیری کند.
خطای اجرایی و برش
خطاهای انسانی در اندازه گیری، برش یا اختلاط مصالح باعث ایجاد ضایعات زیادی می شود. آموزش نیروی کار و استفاده از ابزار دقیق، از جمله راهکارهای مؤثر برای کاهش پرت ناشی از خطای اجرایی است.
نقص در برنامه ریزی و زمان بندی
تاخیر در برنامه ریزی یا ناهماهنگی بین مراحل مختلف پروژه ممکن است باعث خشک شدن بتن، انقضای مصالح یا دوباره کاری شود. اجرای دقیق برنامه زمان بندی و نظارت مستمر، موجب کاهش ضایعات در فرآیند اجرا می شود.
شرایط محیطی و پروژه
عوامل جوی مانند بارندگی، گرما، باد یا یخ زدگی از مهم ترین دلایل افزایش پرت مصالح هستند. همچنین شرایط خاص پروژه مثل تنگی فضا یا دسترسی دشوار نیز می تواند میزان پرت را بیشتر کند. برنامه ریزی دقیق بر اساس شرایط محیطی راهی مؤثر برای کنترل این نوع هدررفت است.
برای کاهش پرت مصالح ساختمانی، باید از مرحله طراحی تا اجرای پروژه دقت، هماهنگی و برنامه ریزی دقیقی انجام شود. کنترل پرت مصالح تنها به زمان اجرا محدود نیست، بلکه از همان مراحل اولیه طراحی، انتخاب نوع مصالح، تدارکات، انبارداری و حتی آموزش نیروهای اجرایی آغاز می شود. هدف اصلی، استفاده بهینه از منابع، کاهش هزینه ها و افزایش کیفیت ساخت است. در ادامه با این راهکارها آشنا خواهیم شد:
تدارکات و تامین مصالح بهینه
یکی از مهم ترین بخش های کنترل پرت مصالح ساختمانی، مرحله تدارکات و تامین مصالح است. خرید مصالح باید بر اساس نیاز واقعی پروژه، نوع سازه، شرایط اقلیمی و برنامه زمان بندی انجام شود تا از انباشته شدن بی مورد مصالح در کارگاه و تخریب احتمالی آن ها جلوگیری گردد. انتخاب تأمین کنندگان معتبر و استفاده از مصالح دارای استاندارد ملی یا بین المللی، از مهم ترین عوامل تضمین کیفیت است. همچنین کنترل کیفیت قبل از ورود مصالح به کارگاه و اطمینان از سالم بودن بسته بندی ها، مانع از ورود مصالح معیوب به چرخه اجرا می شود. در کنار این موارد، برنامه ریزی دقیق برای حمل و تخلیه مصالح به گونه ای که از آسیب فیزیکی جلوگیری شود، نقش قابل توجهی در کاهش پرت ایفا می کند.
اجرای صحیح و مدیریت کارگاهی
اجرای اصولی عملیات ساختمانی تأثیر مستقیم بر کاهش هدررفت مصالح دارد. رعایت روش های استاندارد در بتن ریزی، دیوارچینی، نصب کاشی و سرامیک یا گچ کاری باعث می شود میزان خطا در مصرف به حداقل برسد. مدیر کارگاه باید با نظارت مستمر بر فرآیند اجرا، از مصرف بی رویه یا اشتباه مصالح جلوگیری کند. همچنین برنامه ریزی صحیح برای توزیع مصالح در بخش های مختلف پروژه، انبارداری اصولی، جداسازی مصالح قابل استفاده از ضایعات و کنترل موجودی انبار، از جمله اقداماتی است که از افزایش پرت جلوگیری می کند. در پروژه های بزرگ، استفاده از نرم افزارهای مدیریت مصالح نیز می تواند دقت و شفافیت کار را بالا ببرد.
آموزش نیروی انسانی و ماشین آلات
نیروی انسانی آموزش دیده نقش اساسی در کاهش درصد پرت مصالح ساختمانی دارد. آموزش کارگران در زمینه نحوه صحیح برش، اختلاط، نصب و مصرف مصالح باعث کاهش خطاهای انسانی می شود. علاوه بر این، آشنایی نیروها با اصول ایمنی و نگهداری ابزار نیز مانع از تخریب غیرضروری مصالح می گردد. از سوی دیگر، استفاده از ماشین آلات دقیق و مدرن مانند دستگاه های برش اتوماتیک میلگرد یا سنگ، میکسرهای بتن با دوز دقیق و تجهیزات مکانیزه حمل مصالح، ضمن افزایش سرعت کار، پرت ناشی از خطای انسانی را کاهش می دهد. نگهداری مناسب ماشین آلات نیز از خرابی و ضایعات احتمالی جلوگیری می کند.
سیستم های نظارتی، کنترل و تشویقی
برای کنترل دقیق پرت مصالح، ایجاد سیستم های نظارتی و پایش مستمر ضروری است. ثبت اطلاعات مربوط به میزان مصرف واقعی، مقایسه آن با مقادیر پیش بینی شده و تحلیل دلایل اختلاف، به شناسایی نقاط ضعف کمک می کند. گزارش دهی منظم از میزان پرت در هر مرحله، باعث افزایش شفافیت و مسئولیت پذیری در بین نیروهای کارگاهی می شود. در کنار نظارت، ایجاد نظام های تشویقی برای کارگرانی که به صرفه جویی در مصرف مصالح کمک می کنند، انگیزه قوی برای رعایت دقت و کیفیت در کار ایجاد خواهد کرد. به کارگیری نرم افزارهای مدیریتی، استفاده از سیستم های بارکدی برای کنترل مصالح و ارزیابی عملکرد افراد نیز از راهکارهای نوین برای کاهش هدررفت در پروژه های ساختمانی به شمار می رود.
محاسبه پرت مصالح ساختمانی یکی از گام های اساسی در مدیریت هزینه، کنترل کیفیت و افزایش بهره وری پروژه های عمرانی است. هدف از این محاسبه، تعیین مقدار واقعی مصالحی است که در حین حمل، انبارداری و اجرا از بین می روند یا غیرقابل استفاده می شوند. این کار به مدیران پروژه کمک می کند تا میزان هدررفت مصالح را نسبت به مقدار خریداری شده بسنجند و در صورت بالا بودن پرت، علل آن را شناسایی و اصلاح کنند.
محاسبه پرت مصالح چه سودی دارد؟
محاسبه دقیق پرت مصالح چندین مزیت کلیدی دارد. نخست اینکه به برآورد دقیق تر هزینه های پروژه کمک می کند و از بودجه بندی غیرواقعی جلوگیری می کند. دوم، باعث می شود مدیریت خرید و تامین مصالح بهینه تر انجام شود و از انباشت یا کمبود مصالح جلوگیری گردد. سوم، این محاسبه یکی از شاخص های مهم برای ارزیابی عملکرد پیمانکار، نیروهای اجرایی و سیستم نظارتی پروژه است. همچنین کنترل درصد پرت مجاز مصالح ساختمانی کمک می کند تا پروژه در محدوده اقتصادی و فنی تعیین شده پیش برود.
فرمول کلی محاسبه پرت مصالح
فرمول پایه برای محاسبه پرت مصالح به این شکل است:
درصد پرت مصالح = (مقدار کل مصالح خریداری شده – مقدار واقعی مصرف شده) ÷ مقدار کل مصالح خریداری شده × 100
با استفاده از این فرمول می توان درصد هدررفت هر نوع مصالح را جداگانه محاسبه کرد و با مقدار پرت مجاز آن مقایسه نمود.
محاسبه پرت برای انواع مصالح ساختمانی
کاشی و سرامیک: با شمارش تایل های سالم نصب شده نسبت به تعداد کل خریداری شده (با لحاظ تایل های شکسته یا برش خورده)، درصد پرت در حدود ۵ تا ۸ درصد است.
بتن: با مقایسه حجم بتن خریداری شده و مقدار مصرفی در قالب ها (بر اساس نقشه اجرایی)، پرت بتن مشخص می شود. معمولاً بین ۱ تا ۳ درصد است.
میلگرد و آهن آلات: با اندازه گیری طول کل میلگرد مصرفی نسبت به کل خریداری شده (و با در نظر گرفتن ضایعات برش)، پرت میلگرد بین ۲ تا ۵ درصد محاسبه می شود.
آجر و بلوک: تعداد آجرهای شکسته یا خرد شده نسبت به کل آجرهای تحویل شده تعیین کننده پرت آن است و معمولاً بین ۵ تا ۱۰ درصد است.
گچ و ملات: از طریق مقایسه وزن کیسه های مصرفی در اجرا با مقدار موجودی اولیه محاسبه می شود. پرت معمولاً بین ۳ تا ۶ درصد است.
در تنظیم قراردادهای ساختمانی، توجه به موضوع پرت مصالح اهمیت زیادی دارد، زیرا این عامل مستقیماً بر هزینه نهایی پروژه، زمان اجرا و کیفیت ساخت تأثیر می گذارد. اگر میزان پرت، نحوه محاسبه و مسئولیت کنترل آن به درستی در قرارداد ذکر نشود، ممکن است اختلافات مالی و اجرایی بین کارفرما و پیمانکار به وجود آید. به همین دلیل، شفاف سازی این موضوع در بخش‌های فنی، مالی و اجرایی قرارداد از الزامات اساسی محسوب می شود.
مهم ترین نکات قابل ذکر در قرارداد مربوط به پرت مصالح عبارتند از:
توجه به این نکات باعث می شود تا قراردادهای ساختمانی شفاف تر، دقیق تر و از نظر مالی منصفانه تر باشند و از هدررفت منابع در پروژه جلوگیری شود.
جمع بندی
پرت مصالح در فهرست بها یکی از بخش های مهم و تاثیرگذار در برآورد هزینه های پروژه های عمرانی است. در واقع، در فهرست بها درصد مشخصی از هدررفت مصالح برای هر آیتم اجرایی در نظر گرفته می شود تا پیمانکار و کارفرما بتوانند تخمین دقیقی از هزینه واقعی ساخت داشته باشند. این درصدها بر اساس تجربه، استانداردهای فنی و بخشنامه پرت مصالح تعیین می شوند و هدف از آن، پیش بینی میزان مصالحی است که به صورت طبیعی در فرآیند اجرا از بین می رود. رعایت این ارقام موجب شفافیت مالی، کنترل هزینه ها و جلوگیری از اختلافات احتمالی در حین اجرای پروژه می شود.
نهایتا، می توان گفت که پرت مصالح در فهرست بها نقشی کلیدی در مدیریت مالی و فنی پروژه دارد. این موضوع کمک می کند تا میزان واقعی مصرف مصالح با مقادیر پیش بینی شده در اسناد مناقصه و قراردادها هم خوانی داشته باشد. استفاده درست از داده های مربوط به پرت در فهرست بها باعث می شود هزینه های پروژه واقعی تر محاسبه شده، از اسراف مصالح جلوگیری گردد و بازده اقتصادی پروژه افزایش یابد.
سوالات متداول
پرت مصالح ساختمانی به مقدار مصالحی گفته می شود که در طول اجرا مصرف نمی شود یا غیر قابل استفاده باقی می ماند. این پرت به دو نوع قابل بازگشت (مثل باقی مانده میلگرد یا آجر سالم) و غیر قابل بازگشت (مثل بتن خشک شده یا گچ ضایع شده) تقسیم می شود.
عوامل اصلی شامل ضعف در مدیریت و برنامه ریزی، حمل و نگهداری نادرست مصالح، طراحی غیر دقیق و خطاهای انسانی در حین اجرا است. همچنین استفاده از تجهیزات فرسوده و نبود نظارت کافی نیز نقش مهمی در افزایش پرت دارد.
برای کاهش پرت قابل بازگشت باید از سیستم های انبارداری دقیق و تفکیک مصالح استفاده کرد. در مورد پرت غیر قابل بازگشت نیز رعایت استانداردهای اختلاط، آموزش صحیح نیروها و کنترل کیفیت اجرا بسیار مؤثر است.
آموزش نیروی انسانی باعث افزایش دقت در اندازه گیری، اختلاط و اجرای مصالح می شود. همچنین استفاده از ماشین آلات مدرن و دقیق در برش، حمل و بتن ریزی موجب کاهش ضایعات و پرت می گردد.
درصد پرت از تقسیم مقدار مصالح مصرف نشده یا ضایع شده بر مقدار کل مصالح خریداری شده ضرب در 100 به دست می آید. این شاخص یکی از معیارهای مهم برای ارزیابی بهره وری پروژه است.
بله، پرت مصالح باعث افزایش هزینه خرید، حمل و دفع ضایعات می شود و در نهایت قیمت تمام شده پروژه را بالا می برد. مدیریت ضعیف در کنترل پرت می تواند تا چندین درصد از بودجه پروژه را هدر دهد.
در یک پروژه ساختمانی بزرگ با استفاده از قالب های فلزی استاندارد، آموزش نیروهای اجرایی و کنترل دقیق بتن ریزی، میزان پرت تا ۱۵ درصد کاهش یافت. این اقدام موجب صرفه جویی قابل توجهی در هزینه های مصالح و زمان اجرا شد.
با بیش از ۵ سال تجربه تخصصی در زمینه تولید محتوای سئو شده، توانسته‌ام در حوزه‌های متنوع به بهینه‌سازی و ارتقای رتبه سایت‌ها کمک کنم. تمرکزم بر تولید محتوای ارزشمند و کاربرپسند برای بهبود نتایج جستجو است.