برای ساخت و ایجاد سازه ای محکم و مقاوم عوامل زیادی وجود دارند که باید در نظر گرفته شوند. طراحی و اجرای فونداسیون یا بنیاد هر سازه یکی از مهم ترین و پیچیده ترین عواملی است که باید از همان ابتدای هر پروژه ساختمانی مورد توجه بسیار قرار گیرد. هر گونه تصمیم گیری اشتباه در ایجاد فونداسیون، خسارات و طبعات جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت، چرا که فونداسیون بعد از آن که ایجاد شد قابل تعمیر و اصلاح نیست.
یکی از اساسی ترین جوانب ایجاد یک فونداسیون مستحکم کاربرد خاموت در بتن های آرمه (ستون ها و تیرهای بتنی مسلح شده با میلگرد) می باشد؛ اما معنی خاموت چیست؟ کار خاموت چیست؟ وظیفه خاموت در بتن چیست؟ و نقش خاموت در تیرها چیست؟ خاموت آماده چیست ؟ ازجمله سؤالاتی هستند که ممکن است ذهن شما را به خود مشغول کرده باشند. با ما در این مقاله همراه باشید تا به این سؤالات و خیلی از سؤالات دیگری که ممکن است در ذهن داشته باشید پاسخ دهیم.
خاموت در حقیقت نوعی میلگرد است که برای تقویت استحکام سازه در مقابل نیروهای برشی و پیچشی خم شده می شود. به طور کلی دو نوع میلگرد در پروژه های ساختمانی برای جبران مقاومت کششی پایین بتن، مورد استفاده قرار می گیرد:
میلگرد هایی که به صورت طولی در راستای تیرها و ستون های بتنی مورد استفاده قرار می گیرند را میلگرد طولی می نامند. در مقابل میلگردهایی که در راستای عرض تیرها و ستون های بتنی به صورت عمود بر میلگردهای طولی مورد استفاده قرار می گیرند را میلگرد عرضی می نامند. لازم به ذکر است میلگردهای عرضی بیشتر با نام خاموت شناخته می شوند.
شاید برای شما سؤال پیش آماده باشد که وظیفه خاموت چیست؟ در ادامه به این سؤال و دیگر سوالات مشابه پاسخ داده شده است. در واقع خاموت (میلگرد عرضی) به یک نوع میلگرد خم شده اشاره دارد که مقاطع طولی در ستون ها و تیرهای بتنی مسلح شده را در بر می گیرد و محکم در کنار هم نگه می دارد.
دلیل اصلی کاربرد خاموت (میلگرد عرضی) در بتن های آرمه این است که میلگرد های طولی به تنهایی قادر به تحمل نیروهای کششی (هنگام وقوع زلزله) نیستند. خاموت ها در افزایش مقاومت سازه در برابر این گونه نیروها نقش کلیدی و به سزایی دارند.
هنگامی که خاموت در ستون های بتنی مورد استفاده قرار می گیرد نقش تکیه گاه جانبی را برای میلگردهای طولی ایفا کرده و از کمانش (پیچش) جلوگیری می کند. از طرف دیگر، هنگامی که خاموت در تیر مورد استفاده قرار می گیرد، وظیفه مقابله با نیروهای برشی را بر عهده دارد.
دیگر وظایف خاموت عبارت‌اند از:
خاموت در اشکال و انواع مختلف و برای مقاصد گوناگون ساخته و تولید می شود. در ادامه قصد داریم به بررسی انواع خاموت ها، کاربرد میلگرد خاموت و وظیفه هر کدام از آن ها بپردازیم. همانطور که در بالا اشاره شد، خاموت دارای انواع مختلفی است که بر حسب نیاز ممکن است یک یا چند نمونه از آن در پروژه های ساختمانی استفاده شود. اگر خاموت بر اساس سطح مقطع متغیر ستون های بتنی، تعداد میلگردهای طولی به کار برده شده در ستون های بتنی و یا میزان ظرفیت حمل بار توسط ستون های بتنی طراحی و تولید شود به دو دسته تقسیم می شود:
خاموت های مارپیچ در مقایسه با خاموت های پهلویی، اجازه انعطاف پذیری بیشتری به ستون بتنی می دهند و به طور کار آمد تری میلگردهای طولی را در بر می گیرند. علاوه بر این، خاموت های مارپیچ مقاومت پیچشی ستون بتنی را افزایش می دهند. از لحاظ توزیع یکنواخت بار، خاموت های مارپیچ در مقایسه با خاموت های پهلویی گزینه مناسب تری هستند.
خاموت های پهلویی (مربعی یا مستطیل شکل) بسته به سطح مقطع ستون و تعداد میلگردهای طولی می توانند به صورت 2 شاخه، 4 شاخه، 6 شاخه و … در ستون ها به کار روند. در زیر می توانید دو نمونه از خاموت های پهلویی برای تعداد مختلف میلگردهای طولی را مشاهده کنید:
ترکیب بندی خاموت پهلویی 2 شاخه با تعداد 4 میلگرد طولی در ستون بتنی
ترکیب بندی خاموت پهلویی با تعداد 8 میلگرد طولی
در شکل سمت چپ فاصله بین هر خاموت کمتر از 150 میلی‌متر است و در شکل سمت راست فاصله بین هر خاموت بیشتر از 150 میلی‌متر است که در این حالت از 2 خاموت ضربدری برای استحکام بیشتر استفاده‌شده است.
خاموت ها را اگر بخواهیم از لحاظ شکل ظاهری دسته بندی کنیم، دو نوع هستند:
این خاموت علاوه بر برش قادر به تحمل پیچش نیز می باشد. اگر تیرهای بتنی برای مقابله با میزان قابل توجهی از پیچش اجرا شده باشد، کاربرد خاموت های تنگ - باز جایز نیست و باید در عوض از خاموت های تنگ - بسته بهره برد.
خود به سه نوع تک شاخه (قلاب)، دو شاخه (رکابی) و چند شاخه تقسیم بندی می شود. عمدتا در تیرهای بتنی برای مقابله با نیروهای برشی در مکان هایی که تأثیر پیچش ناچیز است مورد استفاده قرار می گیرد. خاموت های U شکل (رکابی) در طرفی از تیرهای بتنی که احتمال وقوع ترک های برشی وجود دارد، مورد استفاده قرار می گیرند.
خاموت ها را می توان از منظر زاویه خم شاخه ها به دو دسته خاموت ساده و خاموت مهندسی نیز دسته بندی کرد:
خاموت های مهندسی دارای خم 45 یا 135 درجه می باشند.
خاموت ساده دارای خم قایم (90 درجه) و عموماً سطح مقطع مربی شکل می باشد. این خاموت توسط اهرم و با دست به راحتی تولید می شود. این محصول در ایران از پر کاربرد ترین نوع خاموت در پروژه های ساختمانی به حساب می آید.
یک نکته بسیار مهم در رابطه با کاربرد خاموت ساده و مهندسی
خاموت ساده یا همان خاموت های 90 درجه در برابر نیروهای وارده شده در اثر زلزله مقامت چندانی ندارند و می توانند به راحتی باز شوند؛ بنابراین، در صورت بروز زلزله شدید، ستون های بتنی که در آن ها از خاموت های 90 درجه استفاده شده است می تواند به راحتی تخریب شده و فرو بریزد. این در حالی است که خاموت های مهندسی یا همان 45 درجه بتن را در بین میلگردها به شدت محبوس کرده و به آن اجازه نمی دهد که به سادگی فرو بریزد.
این مورد یکی از مواردی می باشد که شاید در بسیاری از پروژه های ساختمانی اجرا شده در ایران مد نظر قرار داده نمی شود و پیمانکاران یا در اثر بی اطلاعی و یا سختی اجرای خاموت های 45 درجه، ترجیح می دهند که از خاموت های 90 درجه استفاده کنند.
اگر بخواهیم خاموت ها را بر اساس فناوری تولید دسته بندی کنیم، پنج نوع هستند:
خاموت مارپیچ : توسط دستگاه های مخصوص به نام CNC ساخته می شود.
خاموت ربات : این نوع خاموت همانند خاموت مارپیچ توسط دستگاه CNC ساخته می شود، با این تفاوت که در کنار آن یک مربع وجود دارد.
خاموت مدور : در حال حاضر، خاموت های مدور جدید ترین و بروز ترین نوع خاموت موجود در بازار است. خاموت های مدور همان طور که از نامشان پیداست به شکل حلقه های بسته تولید می شوند و می توانند استحکام و مقاومت فوق العاده بالایی در محل استفاده در سازه به وجود بیاورند.
خاموت سنتی : این نوع خاموت توسط یک اهرم و با دست (به صورت سنتی) ساخته می شود. این نوع خاموت ها اصولاً مربعی شکل بوده و در ایران در پروژه های عمرانی بسیار مورد استفاده قرار می گیرند.
خاموت معمولی : خاموت های معمولی شبیه خاموت های سنتی است و توسط کارگران در محل پروژه ساخته می شوند.
سخن پایانی
مقاومت بتن در برابر نیروهای کششی بسیار پایین است. کاربرد خاموت (میلگردهای عرضی) و میلگردهای طولی برای تقویت بتن در برابر نیروهای کششی و جلوگیری از فروپاشی ستون و تیرهای از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. بر حسب نیاز پروژه مورد نظر و تشخیص مهندسین مربوط یک یا چند نوع از خاموت های معرفی شده در بالا ممکن است مورد استفاده قرار گیرند. همواره به یاد داشته باشید که انتخاب خاموت و میلگرد نامناسب می تواند مقاومت و استحکام سازه را به کلی در هم بریزد و در نتیجه فاجعه ای غیر قابل جبران به وجود بیاورد.جهت مشاهده قیمت خاموت به سایت مرکزآهن مراجعه کنید.