تخت جمشید، مسجد جامع، باغ فین، سی و سه پل و … تنها کافی است چند مورد از این شاهکارهای معماری را نام ببرید تا ناخودآگاه به این موضوع پی ببرید که ایرانیان نه فقط در ساخت بنا، بلکه در اندیشیدن به فضا، معنا و زمان استاد بوده اند. این ها فقط سنگ و گچ و آجر نیستند؛ هر کدام شان سندی زنده اند از فرهنگی که می دانسته چگونه با طبیعت، با نور، با آب، و حتی با سکوت گفتگو کند. بیاید با هم 15 مورد از ساختمان های معروف ایران را بررسی کنیم و بیشتر با معماریشان آشنا شویم.
می خواهیم مثل متخصصانی که به دنبال ریشه های یک ملت هستند، با تعدادی از شناخته شده ترین و باشکوه ترین ساختمان های ایران آشنا شویم تا به قدمت و هوش معماری ایرانیان پی ببریم.
اسم ساختمان های معروف ایران که می‌آید سریعا به تخت جمشید فکر می‌کنیم. در دل دشت های خشک فارس، بنایی ایستاده است که هنوز هم با شکوهش قدرت شاهان هخامنشی را فریاد می زند. تخت جمشید پایتخت تشریفاتی امپراتوری هخامنشی نمادی از قدرت و هنر آن دوران است.
ستون هایی به ارتفاع ۲۰ متر، نقش برجسته هایی از مردمانی از سرزمین های مختلف که برای ادای احترام به شاهنشاه آمده اند و سکوهایی عظیم از سنگ، همگی در دل یک مجموعه با مساحتی حدود ۱۲۵ هزار متر مربع گرد آمده اند. درست است که اسکندر آن را آتش زد، اما تاریخ نتوانست ستون هایش را در ذهن ها خاموش کند.
اصفهان شهر مسجدهای فیروزه ای است. اما در میان تمام این زیبایی ها، مسجد جامع اصفهان یکی از بهترین ساختمان های معروف ایران است. در اینجا از سبک سلجوقی گرفته تا ایلخانی و صفوی، همه در کنار هم نشسته اند. مناره ها، گنبدها، شبستان ها و محراب ها، همه با زبان معماری با ما حرف می زنند. این مسجد یکی از آن مکان هایی است که وقتی در آن قدم می زنید، انگار دارید در زمان سفر می کنید.
اگر تخت جمشید نماینده ایران باستان باشد، برج میلاد نماینده ایران مدرن است. با ارتفاع ۴۳۵ متر برج میلاد بلندترین سازه ایران و یکی از بلندترین برج های مخابراتی جهان به حساب می آید. اما برج میلاد فقط یک برج نیست. مرکز همایش ها، سکوی دید، رستوران گردان، گالری های هنری و فضای سبز، آن را به مرکز فرهنگی-تفریحی تهران و به نوعی امضای پایتخت تبدیل کرده است.
در هیاهوی تهران یک باغ-کاخ باقی مانده از عصر قاجار نشسته است که نامش همیشه در بین اسم ساختمان های معروف ایران بوده! آینه کاری ها، کاشی کاری ها، نقاشی های دیواری، تالار آیینه و حتی حوض خانه ها، همه روایتگر دورانی هستند که پادشاهان ایران سعی می کردند مدرنیته را با سنت آشتی بدهند. سال ۲۰۱۳ یونسکو این کاخ را هم به لیست میراث جهانی اضافه کرد.
سی وسه پل را که دیگر لازم نیست در بین ساختمان های معروف ایران بگذاریم، این پل باید در لیست آثاری که معماری ایران را تعریف می کنند، باشد. این سازه صفوی بر روی زاینده رود، نماد عشق، موسیقی، شعر و شب نشینی است. هر کدام از سی وسه دهانه اش، قصه ای دارند!
باغ فین مثل تصویری از بهشت وسط کویر کاشان است. با آن درختان سرو بلند، حوض های آبی، فواره هایی که صدای آرام بخش دارند. در طراحی این باغ اصول معماری ایرانی با دقت زیادی رعایت شده.
نظام آبیاری اش بر پایه ی یکی از پیچیده ترین سامانه های مهندسی سنتی است: چشمه سلیمانیه نه تنها منبع اصلی حیات باغ است، بلکه به صورت هوشمندانه آب در جوی ها، حوض ها و فواره ها، توزیع شده. حوض جوشان با ۱۶۰ حفره خود، بدون هیچ نیروی محرکه مصنوعی، تنها با تکیه بر ریاضی و طبیعت کار می کند.
درختان باغ با بیش از ۵۰۰ سال قدمت بخشی مهم از معماری این باغ حساب می شوند. کوشک صفوی، خلوت کریمخانی و حمام تاریخی فین که محل قتل امیرکبیر بود، لایه هایی عاطفی و سیاسی به این فضا اضافه می کنند. مرگ امیرکبیر در سال ۱۲۳۰ هجری شمسی، به باغ فین بُعدی تراژیک داده است و به همین دلیل هر سری که از آن دیدن می کنیم، یکبار غم انگیز هم داخل آن احساس می شود.
هرچند ایران پر از مسجدهای تاریخی است، ولی مسجد نصیرالملک نام اش در بین اسم ساختمان های معروف ایران دیده می‌شود. این مسجد به دلیل شیشه های رنگی اش به «مسجد صورتی» معروف شده که با نور صبحگاهی فضایی به شدت دل نشین در آن ایجاد می شود. معماری این مسجد از دوره قاجار است. ساخت آن به دستور میرزا حسنعلی خان نصیرالملک، از اعیان فرهنگ دوست شیراز، آغاز شد و طی بیش از ۱۲ سال (۱۲۹۳ تا ۱۳۰۵ هجری قمری) به پایان رسید.
طراحی ساختمان توسط محمد حسن معمار و اجرای کاشی کاری ها توسط میرزا رضا کاشیگر انجام گرفت. فضای داخلی شبستان غربی با دوازده ستون مارپیچ و درگاه هایی با شیشه های رنگی ترکیبی فوق العاده از معماری و نورپردازی طبیعی هستند. طاق مروارید با مقرنس کاری دقیق و کاشی های هفت رنگ، زیبایی ای دارد که نمی توان آن را در قالب کلمات توصیف کرد.
اگر بخواهید معماری خانه های سنتی ایرانی را بفهمید، خانه طباطبایی ها یک کلاس درس زنده است. بادگیرهای بلند، پنجره های رنگی، گچ بری های نفیس و حیاط مرکزی با حوض، یک خانه اصیل ایرانی را نشان می دهند. این خانه به گونه ای طراحی شده که در تابستان خنک و در زمستان گرم باشد!
خانه در زمینی به وسعت ۴۷۳۰ متر مربع ساخته شده و شامل بخش های اندرونی، بیرونی، خدمه و چند حیاط است. بخش اندرونی، فضایی آرام برای خانواده بوده، با اتاق های پنج دری و سرداب هایی که در گرمای طاقت فرسای کاشان، خنک و آرام باقی می مانده اند.
از ویژگی های دیگر این خانه می توانیم به معماری گودال باغچه اشاره کنیم؛ سازه ای که در گودی زمین ساخته شده تا پایداری بیشتری داشته باشد و تغییرات دمایی کمتر شود. تمام این ظرافت ها، با نگاهی هنرمندانه به حفظ حریم خصوصی و زندگی درون گرایانه ایرانی طراحی شده اند.
این پل که یکی از سازه های معروف ایران است یکی از مهم ترین مکان های توریستی اصفهان به شمار می رود. در طبقات پایین آن طاق هایی برای نشستن و خنک شدن در تابستان طراحی شده اند. خواجو، جایی است که مردمان در آن شعر می خوانند و با صدای دلنواز آب، دلشان را آرام می کنند.
شما نمی توانید ایرانی باشید و با حافظ بیگانه بمانید. آرامگاه حافظ فقط محل دفن یک شاعر نیست! مردم برای یافتن پاسخ، آرامش و الهام به آن پناه می برند. معماری این آرامگاه، تلفیقی از عرفان، هنر و عشق است.
برج آزادی شاید متناقض ترین نماد تهران باشد و حتما باید در لیست ساختمان های معروف ایران قرار بگیرد! بنایی با فرم مدرن، اما با روح معماری ایرانی. حسین امانت با الهام از طاق های ایرانی، باغ های ایرانی و زبان نمادین هنر این سرزمین، برجی طراحی کرد که هم آینده را نشان دهد، هم گذشته را پاس دارد. با ارتفاع ۵۰ متر و سنگ های سفید اصفهان، این برج نقطه شروع بسیاری از مسیرها در شهر است؛ نه فقط فیزیکی، که احساسی.
در دشت های شمال ایران، یکی از شگفت انگیزترین بناهای آجری دنیا هنوز بعد از هزار سال استوار ایستاده است: برج گنبد قابوس. این برج در سال ۳۹۷ هجری قمری به دستور قابوس بن وشمگیر، پادشاه دانش دوست زیاری، ساخته شد. با ارتفاع کلی حدود ۷۰ متر (۵۲ متر برج و ۱۵ متر تپه)، هنوز هم یکی از بلندترین برج های آجری جهان است.
معماری آن ساده، اما بسیار قوی و حساب شده است. بدنه ای استوانه ای دارد که با ۱۰ پره عمودی تقویت شده و با گنبدی مخروطی به اوج می رسد. هیچ تزئینات اضافه ای روی آن دیده نمی شود و همین سادگی، وقار خاصی به آن داده است. فقط دو کتیبه به خط کوفی، نام سازنده و تاریخ ساخت را به ما یادآوری می کند.
خانه بهنام هم باید در لیست ساختمان های معروف ایران قرار بگیرد. ساخت این خانه تاریخی به اواخر دوره زندیه و اوایل قاجار بازمی گردد. خانه بهنام نمونه ای برجسته از معماری مسکونی اصیل ایرانی است. معماری خانه بهنام مبتنی بر اصول معماری اقلیمی شکل گرفته است.
با دیوارهای قطور و عایق دار، فضاهای داخلی متنوع (شامل قسمت های تابستان نشین و زمستان نشین)، شیشه های رنگی که نور را تعدیل می کنند و حیاط هایی که بر اساس الگوی “حریم درون گرا” طراحی شده اند! مهم ترین ویژگی فضاهای داخلی این خانه، وجود نقاشی های دیواری و سقفی با تکنیک فرسکو است.
تهران شهری در حال رشد بی وقفه، در دهه ۱۳۸۰ شمسی شاهد برپایی یکی از مهم ترین پروژه های عمرانی اش بود: برج بین الملل تهران، یکی از ساختمان های معروف ایران، با ارتفاعی بالغ بر ۱۶۲ متر، در محله امیرآباد شمالی این برج ساخته شد، جایی میان بزرگراه های حکیم، کردستان و شیخ بهایی.
طراحی این برج با مشارکت شرکت فرانسوی Setec Batiment و با در نظر گرفتن مقاومت تا زلزله ۱۰ ریشتر انجام شده است. فرم هندسی این برج به شکل یک ستاره ی سه پر با زوایای ۱۲۰ درجه طراحی شده است، پایداری و زیبایی را با هم دارد.
در جنوب غربی بوستان ملت، در منطقه ۳ شهرداری تهران، یکی دیگر از ساختمان های معروف ایران قرار دارد که تعریف ما از “سینما” را تغییر داد: پردیس سینما گالری ملت. طراحی این سینما بر عهده مهندسین مشاور حرکت سیال (رضا دانشمیر و کاترین اسپریدونف) بوده که با فلسفه ای عمیق از معماری ارگانیک و پویش محور شکل گرفته است.
فرم پردیس سینمایی ملت برخلاف خطوط شکسته ی رایج در ساختمان های شهری، کاملاً روان، نرم و سیال است؛ همان گونه که هنر باید باشد. احساس جریان، حرکت، و حتی موسیقی در فرم معماری آن جاری است. این مجموعه بیش از ۱۵ هزار مترمربع و امکانات فرهنگی-تفریحی گسترده، فراتر از یک مجموعه سینمایی، تبدیل به یک کانون فرهنگی-اجتماعی معاصر شده است.
سخن پایانی
ساختمان های معروف ایران تعدادشان کم نیست! آن هم به دلیل استعداد شگفت انگیز ایرانیان در زمینه طراحی، ساخت و درک زیبایی است. چه آن معماری اصیل و ماندگار باشد که در دل کوه و کویر رشد کرده، و چه آن خلاقیت مدرنی که در عصر امروز شکل گرفته، آنها نشان دهنده درک عمیقی از معماری هستند. اگر بخواهید سازه ای مشابه این شاهکارهای معماری بسازید، نخستین گام، تهیه‌ی مصالح استاندارد و باکیفیت است. استفاده از منابع معتبر و استعلام قیمت آهن پیش از آغاز پروژه، می‌تواند در این مسیر راهگشا باشد.
سوالات متداول
معماری ایرانی از آن دست سبک هایی است که با دیدنش بلافاصله متوجه می شوید با سازه ای ویژه روبرو هستید. اول از همه، تقارن و نظم در طراحی فضاها به وضوح دیده می شود. ساختمان ها به گونه ای طراحی شده اند که فضاها به هم پیوسته و هدف دار باشند، نه اتفاقی یا بی نظم.
دوران هخامنشی (با معماری قدرت محور مانند تخت جمشید)، ساسانی (با استفاده از طاق و قوس)، اسلامی اولیه و میانی (سلجوقی، ایلخانی، تیموری)، صفوی (با شکوفایی هنر گنبد و کاشی کاری در اصفهان)، و قاجار (با ورود سبک های اروپایی) از برجسته ترین دوره ها هستند.
خوشبختانه بسیاری از بناهای تاریخی ایران برای بازدید عمومی باز هستند و زیر نظر سازمان میراث فرهنگی نگهداری می شوند. برای بازدید از آن ها کافی است بلیت ورودی را از محل یا از طریق سامانه های رسمی آنلاین تهیه کنید.
مرکزآهن، مرجعی تخصصی و به روز برای کسب دانش و اطلاع از آخرین تحولات بازار آهن و فولاد است. با وبلاگ جامع ما، همیشه از آخرین اخبار و اطلاعات این صنعت آگاه باشید.