وضعیت بازار آهن قراضه در ایران و جهان

2 هفته پیش4014بازدید1دیدگاه2.6امتیاز (22 رای)
وضعیت بازار آهن قراضه در ایران و جهان

آهن قراضه: انواع، کاربردها، چالش‌ ها

یک جستجوی ساده درباره تعدد فعالان حوزه ضایعات فولادی اعم از شرکت‌ ها، مراکز و نهادهای فعال تا کسانی که هنوز با روش‌ های سنتی در کوچه و خیابان، در پی خرید و فروش فلزات ظاهرا به‌ دردنخور هستند، گویای این است که تجارت آهن قراضه در بین انواع فلزات، جایگاه ویژ‌ه‌ ای را داراست. رونق بازار ضایعات آهن و فولاد، فقط به ایران اختصاص ندارد بلکه این قراضه‌ های پول‌ ساز، بازار جهانی را نیز تسخیر کرده‌ اند. کاربرد فراوان و قیمت نسبتا مناسب آهن در مقایسه با سایر فلزات، مقاوم و ارزان بودن آن و استفاده از آهن در صنایع مختلف از جمله ساخت‌ و ساز، انواع دستگاه‌ ها و ماشین‌ آلات، کشتی‌ ها، قطارها، خودروها، تجهیزات نظامی و امنیتی و نظایر آن، موجب شده از آهن قراضه و آهن پاره به «طلای صنعت فولاد» تعبیر شود.

  • چرا آهن؟

به گفته کارشناسان، حدود 95 درصد فلزات تولیدی در دنیا، از جنس آهن است که یکی از معروف‌ ترین آلیاژ‌های این عنصر، فولاد است. از این رو، ضایعات آهن و فولاد، که شاید از دیدگاه مردم عادی، چندان با اهمیت تلقی نمی‌ شوند، از به‌ صرفه‌ ترین و درآمدزاترین فلزات به شمار می‌ روند. اتفاقا از مزیت‌ های آهن، قابلیت بازیافتی بودن ضایعات آن است و اینکه این بازیافت، چندین بار قابل تکرار است. به تعبیر دیگر، آهن، فلزي برگشت‌ پذير است و مي‌ توان محصولات آهني را پس از مصرف، مجددا به صورت قراضه ذوب کرد. علاوه بر این ها، صرفه‌ جویی 75 درصدی در منابع انرژی و مصرف مواد خام با استفاده از قراضه‌ ها به طور کلی و بازیافت محصولات مختلف، مزیتی غیر قابل انکار است. همچنین یکی از کمبودهای اساسی در افزایش ظرفیت تولید فولاد کشور، آهن قراضه است.

تعریف آهن قراضه

ضایعات آهن یا آهن قراضه (Scrap Iron)، ضایعات فولادی و چدنی کم‌ کربن، تولیدات معیوب و غیر قابل مصرف است که بازیافت‌ پذیر باشند؛ به بیان دیگر، آهن قراضه، اضافات به‌ دردنخور و قابل بازیافت محصولات غیر قابل استفاده است؛ محصولاتی که در صنایع ساختمانی، خودروسازی، کارخانه، ساختمان‌ سازی یا مانند آن ایجاد شده باشند. قراضه به‌ عنوان یکی از اصلی‌ ترین منابع تامین فلزات در صنایع مختلف است.

منابع تامین آهن قراضه

منابع تامین آهن قراضه و کاربردهای آن

در مجموع، منابع تامین آهن قراضه را می‌ توان شامل موارد زیر دانست:

الف- منابع خانگي

ب- منابع عمومي

ج-  منابع صنعتي

آهن قراضه از محل دور ريز فلزي حاصل از لوازم خانگي و بسته‌ بندي مواد غذايي، ضايعات اماكن عمومي، ضايعات صنايع توليدي و محصولات فولادي و برگشتي، ضايعات حاصل از خطوط توليد فولادسازي‌ ها، خودروسازي‌ ها، پرس‌كاري‌ ها، لوازم خانگي‌‌ سازي‌ ها، كشتي‌ سازي‌ ها، ماشين‌ سازي‌ ها، قطعه‌ سازي‌ ها، دكل‌ هاي انتقال نيرو، راه‌ آهن، صنايع نفت و پتروشيمي، صنايع كارخانجات سيمان، سدسازي‌ ها، پل‌ سازي، تاسيسات از هر قبيل، صنايع ماشين‌ آلات كشاورزي، آهنگري و ريخته‌ گري، آهن‌ آلات به جا مانده از خرابي سيل و زلزله، تخريب خانه كلنگي، دمونتاژ كشتي‌ ها و واگن‌ قطارها و بازسازي خطوط ريل راه‌ آهن و ماشين‌ آلات راه‌ سازي و انواع خودروهاي از رده خارج و بازسازي خطوط توليد تامين مي‌ شود.

مهم‌ ترین کاربرد آهن قراضه را علاوه بر بازیافت و استفاده دوباره در تولید آهن و فولاد، کمک به محیط زیست و نیز کاهش قیمت آهن می‌ توان در قالب موارد زیر ارائه کرد:

  • بسته‌ بندی شامل تولید کنسروهای غذایی مانند کنسرو رب گوجه‌ فرنگی، تن ماهی، غذاهای آماده و قوطی‌ های نوشابه
  • صنایع شامل تولید کشتی، انواع خودرو، انواع کانتینر و کانکس، هواپیماها، لوله‌ های فلزی، لوازم الکترونیکی، یراق‌ آلات، پیچ و مهره، ساخت پروژه‌ های راه‌ سازی و پل‌ سازی، سم‌ زدایی فاضلاب صنعتی با استفاده از نانو ذرات آهن و نظایر آن
  • مصارف خانگی مانند نیمکت، میز، دستگیره درها، کلیدها، لامپ‌ ها و وسایل دکوری و نیز مبلمان منزل در سبک‌ های مدرن و فوق مدرن

همچنین بازیافت و استفاده مجدد از قراضه‌ های آهنی به روش‌ های مختلفی از جمله شارژ آن در کوره‌ های EAF و BOF برای تبدیل به شمش و سایر محصولات صورت می‌ گیرد.

انواع آهن قراضه

انواع آهن قراضه

آهن قراضه‌ ها یا ضایعات آهن از ابعاد گوناگون، قابل طبقه‌ بندی هستند و با توجه به تنوع بالای انواع محصولات فولادی، دسته‌ بندی‌ های متنوعی دارند که بر اساس پارامترهای مختلفی انجام می‌ شود. درجه‌ بندی قراضه، انواع قراضه را از لحاظ خلوص آهن موجود در آن مشخص می‌ کند. نحوه درجه‌ بندی آهن قراضه توسط کارخانجات فولاد تعیین می‌ شود که همیشه نیز از سوی آنها رعایت نمی‌ شود. به هر حال، برای آگاهی از تاثیرات آهن قراضه در صنعت، شناخت انواع آهن قراضه، درجه‌ بندی‌ و سطح کیفیت آن، حائز اهمیت است.

در یک تقسیم‌ بندی کلی، فلزات دو نوع هستند: اول فلزاتی که در ترکیب اصلی آنها آهن به‌ کار رفته مانند بدنه ماشین‌ آلات، لوازم خانگی، در و پنجره، مصالح و اسکلت ساختمان و نظایر آن. دوم فلزاتی که در ترکیب اصلی آنها آهن به‌ کار نرفته مانند مس، آلومینیوم، روی، سرب و مشابه آن. این فلزات، در فویل‌ ها، قوطی‌ های کنسرو و در و پنجره‌ های آلومینیومی قابل مشاهده‌ اند و میزان آنها از فلزات آهنی کمتر است. بنابراین گروه اول، نقش ویژ‌ه‌ ای در صنعت دارند چرا که حجم آنها در مقایسه با فلزات غیر آهنی، بسیار بیشتر است.

طبقه‌ بندی اول: هرچند درباره انواع آهن قراضه و درجه‌ بندی آن، طبقه‌ بندی‌های مختلفی در بازار و حتی متناسب با نوع شرکت فعال در این عرصه وجود دارد، اما این موضوع به صورت استاندارد نیز تعریف‌ شده است. انواع آهن قراضه و درجه‌ بندی آن طبق استانداردهای تعیین‌ شده توسط موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در دهه 1370 به 8 نوع زیر طبقه‌ بندی شده است:

  1. قراضه ‏آزاد که انواع قراضه نو، کهنه و مخلوط را بعد از جمع‌ آوری و آماده‌ سازی بدون بسته‌ بندی شامل می‌ شود.
  2. قراضه‏‌ نو یا برگشتی واحدهای صنعتی که در مراحل تولید فولاد خام یا محصول نهایی در واحدهای صنعتی ایجاد می‌ شود و غالبا فاقد زنگ‌ زدگی‌ است مانند انواع خرسک، شمشه و...
  3. قراضه‏ کهنه که در جریان مراحل متفاوت مصرف محصولات فولادی ایجاد می‌ شود.
  4. قراضه‏‌ مخلوط که متشکل از مخلوط انواع قراضه است.
  5. قراضه‌‏ بسته که به دلیل افزایش وزن مخصوص ظاهری و یا آسانی در حمل‌ و نقل بسته‌ بندی می‌ شود.
  6. قراضه‏ سبک‌ بار که وزن مخصوص ظاهری آنها از 5 تا 0.8 تن بر متر مکعب است.
  7. قراضه متوسط‌ بار که وزن مخصوص ظاهری آنها از 8 تا 1 تن بر متر مکعب است.
  8. قراضه سنگین بار که وزن مخصوص ظاهری آنها 1 تن بر متر مکعب و یا بیشتر است.

طبقه‌ بندی دوم: همچنین طبق مصوبه موسسه مذکور، آهن قراضه‌ ها بر اساس درجه تمیزی یا کیفیت شیمیایی، به صورت زیر دسته‌ بندی شده‌ اند: درجه 1 (حداقل میزان آهن، 97 درصد)، درجه 2 (حداقل میزان آهن، 94 درصد)، درجه 3 (حداقل میزان آهن، 92 درصد). هرچند در مصوبه موسسه تحقیقات و استاندارد صنعتی تصریح شده که قراضه‌ هایی با مشخصات شيميایی خارج از سه درجه ذكر شده مشمول مقررات اين استاندارد نیست با این حال، اکنون درجه‌ های دیگری مانند سوپر ویژه، ویژه، درجه 4 و ضایعات ممنوعه نیز در بازار آهن قراضه مطرح است.

طبقه‌ بندی سوم: بر اساس یک تقسیم‌ بندی دیگر، انواع آهن قراضه به شکل زیر دسته‌ بندی شده است: سوپر ویژه شامل آهن‌ آلات ساختمانی، شاسی خودروهای سنگین، ورق‌ های روغنی زنگ‌ زده، ویژه شامل سر تیرآهن، تکه نبشی، کناره ورق‌ های ضخیم، درجه یک شامل ریل قطار، انواع چرخ‌ دنده، قوطی و پروفیل زنگ‌ نزده، درجه دو شامل ضایعات در و پنجره، دوچرخه و موتور، میلگرد کلاف‌ شده، درجه سه شامل ورق‌ های گالوانیزه و شلنگ‌ های سوخته، درجه چهار شامل انواع پلیسه زنگ‌ زده. همچنین سه گروه ضایعات آهن آلیاژی، ضایعات آهن روغنی و ضایعات آهن گالوانیزه زیر شاخه این دسته‌ بندی به‌ شمار می‌ روند.

طبقه‌ بندی چهارم: درجه‌ بندی دیگر که بعضا در كارخانجات مصرف‌ كننده داخلي رايج است، عبارتند از:‌ ويژه، سنگين 1، سنگين 2، متوسط 1، متوسط 2، سبك 1، سبك 2، سبك 3، پرسي بدنه، بدنه باز، پرسي مخلوط، سفاله يا تراشه حاصل از تراش‌ كاري‌ ها به صورت فله و بلوكه يا پرس‌ شده، گالوانيزه (پرسي و باز)، ته پاتيل، پرسي روغني درجه 1 و  پرسي روغني درجه 2.

طبقه‌ بندی پنجم: برخی منابع دیگر، انواع مرسوم آهن قراضه در بازار را شامل قيچي سنگين، قيچي متوسط، سبك‌ بار، روغني و  پرسي ذکر کرده‌ اند.

بازار آهن قراضه

بازار آهن قراضه در جهان

با توجه به حجم تولید خام در جهان، بازار قراضه آهن، یکی از بازارهای مهم جهانی است. از آنجایی که در دنیا، ضایعات از جمله آهن قراضه، به عنوان یک سرمایه‌ ملی محسوب می‌ شود و غالبا صنایع داخلی با کمبود آهن قراضه مواجهند، برخی از کشورها، صادرات آن را ممنوع کرده‌ اند. آهن قراضه علاوه بر اینکه موجب رشد اقتصادی در ‌آمریکای شمالی و اروپا شده، رونق گسترده‌ ای در بازار کشورهای در حال توسعه از جمله ایران داشته است.

بر اساس آمار بین‌ المللی تجارت قراضه آهن، میزان تجارت جهانی آهن قراضه در سال 2018، بیش از 150 میلیون تن بوده و برزیل، آمریکا، انگلستان و آلمان از جمله کشورهای قدرتمند در حوزه صادرات آهن قراضه محسوب می‌ شوند؛ به‌ گونه‌ ای که این چهار کشور با ایجاد زیر ساخت‌ های مناسب و موفقیت در زمینه جمع‌ آوری و بازیافت آهن قراضه‌، حدود 46 درصد صادرات قراضه آهن در نیمه دوم سال 2018 را به خود اختصاص داده‌ اند. همچنین ترکیه، هند، کره‌ جنوبی و ایتالیا نیز بزرگ‌ ترین واردکنندگان قراضه آهن در نیمه دوم سال 2018 در جهان بوده‌ اند که حدود 40 درصد واردات این محصول به این کشورها، تعلق داشته است. همچنین صادرات قراضه آهن در سال 2017 از سوی آمریکا به سه کشور ترکیه، مکزیک و تایوان، حدود 6 میلیون و 700 هزار تن بوده و کشورهای چین و کانادا نیز در ردیف واردکنندگان بعدی قرار گرفته‌ اند.

بازار آهن قراضه در ایران

صنعت قراضه آهن، به دلیل امکان بازیافت ‌و کاربردهای فراوان در مصارف خانگی، صنایع و بسته‌ بندی، در ذات خود، پول‌ ساز است و در داخل کشور نیز بازار پر رونقی دارد. برخلاف برخی تصورات عمومی مبنی بر وضعیت نامناسب درآمد افرادی که در زمینه جمع‌ آوری بازیافت ضایعات از جمله آهن قراضه فعالیت می‌ کنند، اتفاقا شاغلان این صنعت، اعم از خریداران و فروشندگان، خصوصا دلالان، نسبت به بسیاری از اقشار جامعه، وضعیت درآمدی مناسب‌ تری دارند.

بنا بر آمار غیر رسمی منابع مختلف، طی سال‌ های اخیر، حدود 30 هزار نفر در زمینه آهن قراضه فعالیت می‌ کنند، با این وجود علی‌ رغم پیشرفت‌ های صنعت فولاد کشور و رشد گسترده شرکت‌ های فعال در حوزه تجارت ضایعات آهن، به دلیل کم‌ سوادی و دوره‌ گردی بسیاری از جمع‌ آوری‌ کنندگان آهن قراضه و استفاده از روش‌ های سنتی بازیافت فلزات، تامین آهن قراضه متناسب با نیاز بازار داخلی میسر نشده و همچنان بین میزان تولید و میزان نیاز بازار، فاصله زیادی وجود دارد.

میزان تولید آهن قراضه در ایران، طی سال‌ های گذشته، از 1.5 تا 2.5 میلیون تن در سال، متغیر بوده است اما نیاز کشور بر اساس چشم‌ انداز 1404، حدود 6 میلیون تن و براساس نیاز کنونی کارخانجات حدود 5 میلیون تن در سال است. اگر میانگین تولید فعلی را سالانه 2 میلیون تن در نظر بگیریم، برای تامین نیازهای کارخانه‌ ها و نیز تحقق سند چشم‌ انداز باید بیش از دو برابر و حدود سه برابر رقم فعلی، آهن قراضه تولید کنیم.

میزان تولید آهن قراضه در ایران

در حال حاضر، قیمت آهن قراضه در بازار، متناسب با نوع و درجه خلوص آن، متفاوت است. همچنین تعیین نحوه درجه‌ بندی انواع ضایعات آهن، توسط کارخانجات فولاد در شهرهای مختلف، در قیمت آن موثر است. اکنون (اوایل مردادماه 99)، قیمت آهن قراضه، براساس گزارش وب‌ سایت نرخ باکس و با توجه به اعلام کارخانه‌ های تولیدی شمش فولادی، در شهرهای مختلف، در قالب درجه‌ بندی‌ ویژه، یک و دو از 4500 تا 6200 تومان، متغیر است و با توجه به بی‌ ثباتی بازار ارز و نوسانات قیمتی، احتمال افزایش قیمت آن وجود دارد.

با این حال، کمبود آهن قراضه در کشور، صادرات، قاچاق یا خروج غیر قانونی آن، مشکلات عدیده‌ ای را برای کارخانجات و صنایع داخلی فراهم می‌ کند. از سوی دیگر، واردات آهن قراضه به خاطر استراتژیک بودنش، مشکلات تحریمی و با توجه به اینکه قیمت آن، تحت‌ تاثیر بازار جهانی است، به دلیل کاهش شدید ارزش پول کشور، صرفه اقتصادی ندارد و به گفته کارشناسان، در شرایط موجود، قیمت ضایعات آهن وارداتی از قیمت شمش داخلی بیشتر خواهد بود؛ علاوه بر این، حتی پایین بودن تعرفه‌ ها بعضا موجب خروج قراضه آهن و فولاد از کشور شده که آسیب‌ های جبران‌ ناپذیری به اقتصاد ملی وارد می‌ سازد.

چشم‌ انداز آهن قراضه

کارشناسان درباره چشم‌ انداز آهن قراضه در جهان، نظرات قابل تاملی دارند. به گفته صاحبنظران این صنعت، در حال حاضر، حدود 20 درصد تولید فولاد جهان از طریق قراضه و باقی‌ مانده آن با 1200 تن سنگ آهن تامین می‌ شود. اهمیت تولید و بازیافت آهن قراضه تا آنجاست که بر اساس پیش‌ بینی‌ ها، حدود سه الی چهار دهه آینده یعنی سال 2050 تا 2060، برای تولید فولاد فقط از قراضه استفاده خواهد شد و نیازی به سنگ آهن نیست، زیرا تا آن زمان، مقدار قراضه موجود در جهان برای تولید فولاد، کافی است. با این حال، سیاست‌ های تحریمی آمریکا و نیز مناقشات سیاسی این کشور با چین و روسیه به عنوان تولیدکنندگان بزرگ فولاد در جهان و تعرفه‌ گذاری‌ های موجود، موجب اختلال و ابهام در بازار شده که بر روی بازار آهن قراضه در دنیا و ایران نیز تاثیرگذار است.

سوالات و نظرات کاربرانشما کاربران عزیز میتوانید نظرات و سوالات خود را در این بخش ثبت کنید
نظرات ارسال شده
  • ارسال شده توسط کاربر فرزین زادانفرخ 4 سال پیشتهیه لینک اشتراک
    بسیار مقاله مفید و اصولی بود. از نویسنده متشکرم.