برای ساخت هر سازه ای، نیاز به یک برنامه ریزی دقیق و اصولی وجود دارد که فقط به نقشه و طراحی معماری محدود نمی شود، بلکه باید تمام جنبه های اجرایی، مالی، زمانی و فنی پروژه را در بر بگیرد. یکی از بخش هایی که در این برنامه ریزی جایگاهی حیاتی دارد، متره و برآورد است؛ یعنی دانستن اینکه هر بخش از پروژه چه مقدار مصالح نیاز دارد، چه میزان کار باید انجام شود و در آخر این ها چقدر هزینه خواهند داشت.
برای اینکه بفهمید در یک پروژه ساختمانی چه مقدار سیمان، آهن، آجر، کاشی، دستمزد، ماشین آلات و … نیاز است، باید یک سیستم دقیق و استاندارد داشته باشید. این سیستم همان “متره و برآورد” است. ساده اش این است که متره یعنی اندازه گیری چی لازم داریم و برآورد یعنی چقدر پول لازم است.
«متره» در واقع فرآیند اندازه گیری تمام اجزای یک پروژه ساختمانی است. یعنی شما باید از روی نقشه ها و طرح های معماری، سازه و تأسیسات، با دقت و جزئیات مشخص کنید که مثلاً چند متر مکعب بتن ریزی برای فونداسیون لازم است، چه مقدار میلگرد باید تهیه شود، چند عدد درب چوبی، پنجره آلومینیومی یا قاب فلزی مورد نیاز است، یا مثلاً دقیقاً چند متر طول لوله کشی، کابل کشی برق، و لوله کشی گاز باید انجام شود.
وقتی شما متره را درست و دقیق انجام دهید، می توانید کاملا حساب شده وارد مرحله هزینه گذاری و برآورد شوید. بدون متره، برآورد فقط یک حدس و گمان بی اساس خواهد بود.
وقتی مقادیر و ابعاد را از متره به دست آوردید، مرحله بعد این است که آن ها را به قیمت تبدیل کنید. این کار را “برآورد” می نامیم.
وقتی این مقادیر با دقت استخراج شد، نوبت به برآورد می رسد. یعنی همین مقادیر را ضرب می کنید در «بهای واحد» هر آیتم، که یا از بازار گرفته می شود (در پروژه های آزاد و شخصی) یا از فهرست بهای سازمان برنامه وبودجه (در پروژه های دولتی و نیمه دولتی). مثلاً اگر قرار است ۱۰۰ متر مربع سرامیک کاری انجام شود، و بهای هر متر مربع آن (شامل خرید سرامیک، چسب، کارگر و… ) حدود ۶۵۰ هزار تومان باشد، هزینه کل این آیتم برابر با ۶۵ میلیون تومان خواهد بود.
در عمل، ما دو نوع متره داریم: متره باز و متره بسته. هر کدام کاربرد خاص خودش را دارد و باید بدانید کِی و کجا از کدام استفاده کنید.
در متره باز، شما همه چیز را به صورت جزءبه جزء تحلیل و محاسبه می کنید. یعنی مصالح، نیروی انسانی، ماشین آلات و هزینه های جانبی را کاملاً جداگانه بررسی می کنید.
مثلا اگر دارید خانه آشنایانتان را بازسازی می کنید، خودتان می روید قیمت گچ را در بازار می گیرید، بعد حساب می کنید چند روز زمان می برد، سپس حقوق بنا را محاسبه می کنید و در نهایت به یک عدد مشخص می رسید.
مزایا:
معایب:
در پروژه های دولتی یا بزرگ، شما نمی توانید برای هر جزء پروژه جدا جدا قیمت بگیرید. اینجا فهرست بهای سازمان برنامه و بودجه وارد عمل می شود. یک لیست استاندارد از تمام آیتم های اجرایی که قیمت گذاری شده اند.
مثلاً آیتم “اندود گچ و خاک سقف” را در فهرست بها پیدا می کنید، مقدار موردنیاز را ضرب می کنید و تمام!
مزایا:
معایب:
برای اینکه یک پروژه ساختمانی درست، دقیق و به صرفه انجام شود، هیچ چیز مهم تر از داشتن یک متره و برآورد کامل و دقیق نیست. اما سوال اصلی این است که چطور باید این مسیر را طی کرد؟ شما باید مثل یک معمار باتجربه و حسابگر دقیق، گام به گام جلو بروید. در ادامه با هم مراحل انجام متره و برآورد ساختمان را قدم به قدم بررسی می کنیم.
همه چیز از نقشه شروع می شود. نقشه های معماری، سازه و تاسیسات باید کامل و خوانا باشند. بدون این نقشه ها شما فقط در حال حدس زدن هستید، نه محاسبه. به همین دلیل است که نقشه خوانی یکی از مهارت های پایه ای در آموزش متره و برآورد ساختمان به حساب می آید.
شما باید مفاد قرارداد را مثل کف دستتان بلد باشید. اینجا است که مشخص می شود چه کسی چه کاری باید بکند، چطور باید پول ها پرداخت شود، و چه آیتم هایی در پروژه وجود دارند. فهرست بها هم ابزاری است که مترور حرفه ای بدون آن یک دست خالی است.
در سومین مرحله هر جزء از ساختمان مثل دیوار، ستون، سقف یا کف سازی باید به صورت جداگانه بررسی شود. محاسبه دقیق طول، عرض، ارتفاع، مساحت یا حجم آیتم ها پایه ای ترین وظیفه مترور است.
پس از محاسبه ریزمتره، باید مقادیر جمع آوری شده در جدول خلاصه متره وارد شوند تا بشود آن ها را با فهرست بها تطبیق داد و برای مرحله بعد آماده شد.
هنر واقعی مترور در مرحله پنجم خودش را نشان می دهد. باید هر مقدار به دست آمده را ضرب در بهای واحد فهرست بها کنید. حاصل، بهای کل آن آیتم خواهد بود.
برخی پروژه ها در مناطق دورافتاده هستند، بعضی در ارتفاع زیاد. برخی طبقات زیاد دارند و بعضی دیگر در معرض افزایش قیمت مصالح هستند. در این موارد ضرایبی مثل بالاسری، ارتفاع، منطقه، طبقات و تعدیل اعمال می شوند.
در آخرین مرحله همه این اعداد باید جمع شوند تا قیمت نهایی پروژه استخراج شود. این عدد همان چیزی است که کارفرما روی میز می گذارد تا تصمیم بگیرد پروژه را اجرا کند یا نه.
مترور فقط حسابگر نیست. او کسی است که چشم مالی پروژه به حساب می آید؛ یعنی اگر قرار است یک ساختمان با کیفیت بالا، در زمان مناسب و با هزینه معقول اجرا شود، اولین فردی که باید وارد میدان شود، مترور است. مترور کسی است که پل ارتباطی میان طراحی و اجرا، میان دفتر و کارگاه، و میان کارفرما و پیمانکار است.
اگر بهترین نقشه ها را هم داشته باشید ولی کسی نباشد که مقدار دقیق کار، مصالح و هزینه ها را از دل این نقشه ها بیرون بکشد، همه آن طراحی ها روی کاغذ باقی می مانند. اینجاست که نقش مترور برجسته می شود.
یک مترور حرفه ای باید مهارت های گسترده ای داشته باشد. اول از همه باید تسلط کامل به نقشه خوانی داشته باشد؛ چون بدون درک درست از مقاطع، پلان ها، جزئیات اجرایی و دیتیل های سازه و تاسیسات، محاسبات او هیچ پایه و اساس درستی نخواهند داشت.
اما این تازه اول راه است. یک مترور حرفه ای باید با فهرست بهای سازمان برنامه و بودجه آشنا باشد. این فهرست، مثل یک فرهنگ لغت است برای هر فعالیت ساختمانی.
از طرفی پروژه ها همیشه مطابق نقشه پیش نمی روند. تغییراتی مثل افزایش حجم بتن ریزی، تغییر نوع مصالح یا حتی اجرای آیتم های جدید، جزو چالش های روزمره مترور هستند. در این لحظات است که قابلیت تحلیل و انطباق سریع اهمیت پیدا می کند.
نکته مهم دیگر توانایی ارائه گزارش های قابل درک برای همه اعضای تیم است. خروجی های مترور باید شفاف، دقیق، و مستند باشند. باید بگوییم: مترور همان کسی است که می فهمد “چقدر کار باید انجام شود”، “چقدر مصالح باید تهیه شود”، و “چقدر هزینه باید پرداخت شود”. و این سه سوال، اساس مدیریت پروژه های ساختمانی هستند.
هیچ متروری دیگر با کاغذ و قلم کار نمی کند، در سال 2025 این موضوع به شدت قدیمی است. عصر دفترهای ضخیم و محاسبات دستی گذشته است. نرم افزارهای متره و برآورد ساختمان، انقلابی در دقت، سرعت و بهره وری این حرفه به وجود آورده اند. اگر قرار باشد که یک مترور حرفه ای باشد، باید با نرم افزارهای کلیدی حوزه متره آشنا باشد.
اکسل به نوعی مادر تمام نرم افزارهای متره است. منعطف بودن، قابلیت فرمول نویسی، جدول بندی، نمودارسازی و سرعت در پردازش داده ها، تنها یک سری از قابلیت های اکسل هستند.
بیشتر مترورها از اکسل برای ساخت جدول ریزمتره، خلاصه متره، جدول برآورد و حتی صورت وضعیت های ساده استفاده می کنند. با کمی دانش فرمول نویسی می توانید محاسبات را به صورت خودکار درآورید، پرت مصالح را لحاظ کنید، و ضرایب را دقیق اعمال کنید.
تکسا یک نرم افزار کاملاً ایرانی و منطبق بر فهرست بهای سالانه سازمان برنامه و بودجه است. این برنامه مخصوص پروژه های عمرانی طراحی شده و یکی از دقیق ترین ابزارها برای تهیه برآورد ساختمان محسوب می شود. ویژگی شاخص تکسا، سادگی محیط کاربری و در عین حال دقت بالا در گزارش گیری و محاسبه است.
رویت یکی از نرم افزارهای نسل جدید مبتنی بر مدل سازی اطلاعات ساختمان یا همان BIM است.
با رویت شما به جای متره کردن روی نقشه های دوبعدی، اطلاعات را مستقیماً از مدل سه بعدی استخراج می کنید. این یعنی اگر یک پنجره جا به جا شود یا دیواری حذف گردد، مقدار مصالح و هزینه ها نیز به صورت خودکار آپدیت می شوند.
اگر به دنبال نرم افزاری هستید که در برآورد پروژه های سنگین دقتی مثال زدنی داشته باشد، تدکار یکی از گزینه های ایده آل است. این نرم افزار مخصوصاً برای پروژه های زیرساختی مثل سدسازی، راه سازی یا طرح های صنعتی کاربرد دارد. تدکار با محیطی حرفه ای، امکان تعریف چندین فهرست بها، اعمال ضرایب ترکیبی، مقایسه قیمت ها در زمان های مختلف و تهیه گزارش های بسیار دقیق را فراهم می کند.
جالب است بدانید…
امروزه علاوه بر نرم‌افزارهای دسکتاپ مثل اکسل و تکسا، پلتفرم‌های وب محور متعددی فراهم شده‌اند که امکان محاسبه آنلاین هزینه ساخت ساختمان را در چند کلیک ساده می‌دهند. کافی است متراژ فونداسیون، اسکلت و نما را وارد کنید تا در کمتر از یک دقیقه یک برآورد جامع به شما ارائه شود.
اغلب تصور می کنند فقط مقدار مصالح روی برآورد ساختمان اثر می گذارد، ولی واقعیت این است که عوامل متعددی هستند که هزینه نهایی را شکل می دهند:
برای محاسبه هزینه تیرآهن یا میلگرد، ابتدا وزن کل را محاسبه می‌کنید و سپس با توجه به قیمت آهن در بازار، هزینه نهایی را به‌سادگی به دست می‌آورید. به‌عنوان مثال اگر وزن میلگردهای ستون‌گذاری برابر با ۱۲۰۰ کیلوگرم باشد و قیمت آهن کیلویی ۲۵,۰۰۰ تومان، کل هزینه میلگرد برابر ۳۰ میلیون تومان خواهد بود.
جمع بندی
بدون متره و برآورد به مشکلات متعددی بر می خورید. برای مثال با کمبود بودجه مواجه می شوید، پروژه نیمه کاره می ماند یا حتی دچار ضررهای جدی مالی می شوید. اگر قصد دارید در پروژه های ساختمانی خود موفق باشید، یادگیری آموزش متره و برآورد ساختمان و تسلط بر روش های مختلف انجام متره و برآورد ساختمان برای شما واجب است.
سوالات متداول
متره باز شامل ریز مقادیر و قیمت واحد هر آیتم است و امکان بررسی جزئیات هزینه ها را می دهد. متره بسته فقط قیمت کل هر آیتم را ارائه می دهد و جزئیات قیمت گذاری مشخص نیست.
هر دو روش مزایا و معایب خود را دارند. روش دستی برای پروژه های کوچک و خاص بهتر است، اما در پروژه های بزرگ، نرم افزار مثل تکسا یا رویت نه تنها دقت را بالا می برند بلکه سرعت و بهره وری را هم تضمین می کنند.
تا حدی بله، ولی نتیجه دقیق نخواهد بود. بدون نقشه های اجرایی، شما در تاریکی قدم می زنید. می توانید حدودی تخمین بزنید، ولی ریسک خطا و تغییرات بالا خواهد بود.
مرکزآهن، مرجعی تخصصی و به روز برای کسب دانش و اطلاع از آخرین تحولات بازار آهن و فولاد است. با وبلاگ جامع ما، همیشه از آخرین اخبار و اطلاعات این صنعت آگاه باشید.