با گسترش مجتمع های مسکونی و اداری بلند مرتبه، وجود آسانسور به عنوان یکی از تجهیزات اساسی نه تنها یک نیاز، بلکه یک ضرورت است. هر چند طبق قوانین شهرداری، نصب آسانسور برای ساختمان های چهار طبقه به بالا، الزامی است، اما برای تسهیل در رفت و آمد خصوصا برای سالمندان و نیز خرید و فروش بهتر ملک، بعضا آسانسور برای ساختمان های کمتر از چهار طبقه نیز طراحی و نصب می شود. با این حال، هزینه بالای آسانسور در ساختمان اعم از طراحی، خرید و نصب آن، یکی از دغدغه های سازندگان یک ساختمان است و بودجه نسبتا قابل توجهی را خصوصا با توجه به نوسانات بازار به خود اختصاص می دهد.
تقسیم بندی های مختلفی از انواع آسانسور ارائه شده که هر یک از آنها بر قیمت آسانسور نیز اثرگذار است.
تقسیم بندی اول
انواع آسانسور با توجه به نوع ساختمان: آسانسورهای مخصوص پارکینگ ها، آسانسورهای صنعتی، آسانسورهای کشاورزی، مسکونی و بیمارستانی
تقسیم بندی دوم
انواع آسانسور بر اساس ارتفاع ساختمان: آسانسورهای هیدرولیک برای ساختمان های کم ارتفاع، آسانسورهای گیربکس برای ساختمان هایی با ارتفاع متوسط، آسانسورهای گیرلس برای ساختمان هایی با ارتفاع بلند
تقسیم بندی سوم
آسانسورهای کششی، آسانسورهای هیدرولیک، وینچی، آسانسورهای مغناطیسی و کارگاهی
تقسیم بندی چهارم
آسانسور کششی، هیدرولیکی و کارگاهی
در تقسیم بندی های دیگر، آسانسورها در دو دسته کلی آسانسورهای مسکونی و تجاری و یا آسانسورهای نفربر و بالابر طبقه بندی می شوند. با توجه به انواع تقسیم بندی ها، اینک تفاوت قیمت در انواع آسانسورهای کششی، هیدرولیک و کارگاهی که طبقه بندی رایج تری به شمار می رود، مورد بررسی قرار می گیرد.
با توجه به تاثیر آسانسور و ریل آسانسور بر هزینه ساخت یک ساختمان و ارزش آن در قیمت گذاری ملک، دو سوال مهم مطرح می شود:
در این مقاله قصد داریم از یک سو، عوامل موثر بر قیمت یک آسانسور و سهم آن در هزینه های یک ساختمان و از سوی دیگر تاثیر آسانسور بر قیمت یک ملک را مورد بررسی قرار دهیم. پاسخ به این سوالات، هم برای فعالان ساخت و ساز و صنعت آسانسور، و هم برای فروشندگان و خریداران این حوزه، سودمند است.
نوع ساختمان از نظر مسکونی، اداری، صنعتی و...، بر نوع آسانسور و در نتیجه قیمت و سهم آن در هزینه تمام شده یک ساختمان موثر است بنابراین مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر قیمت آسانسور را می توان در ابعاد و امکانات موجود در هر آسانسور با توجه به نوع ساختمان دانست. در مجموع نوع آسانسور، قطعات آسانسور، ظرفیت آسانسور و نیز طول عمر ساختمان مهمترین عوامل موثر بر قیمت آسانسور محسوب می شود. علاوه بر اینها، تعداد طبقات، جمعیت هر طبقه و مسیر پیمایش آسانسور نیز در قیمت آن موثرند.
به گفته فعالان آسانسور، در انتخاب آسانسور از یک سو، باید ارتفاع، جمعیت ساکن و آنالیز ترافیک یا کاربری ساختمان و از سوی دیگر، کیفیت قطعات، نحوه نصب و کنترل کیفیت تجهیزات مدنظر قرار گیرد. برخی دیگر معتقدند قیمت آسانسور با توجه به نوع آسانسور، نوع و ابعاد کابین، نوع و تعداد موتور به کار رفته در ساخت آسانسور، تعداد طبقات، حداکثر ظرفیت قابل تحمل، حداکثر سرعت حرکت، حداکثر ارتفاع، نوع سکشن، برند آسانسور و نوع تابلو برق مانند اینورتر یا کنتاکتوری بودن تابلو برق، متفاوت است.
آسانسورهای کششی از قدیمی ترین و پرکاربرد ترین انواع آسانسور شامل خانگی و تجاری است. این آسانسورها از لحاظ شکل به دو نوع شیشه ای و بسته، از نظر سرعت به انواع تک سرعته، دو سرعته و کنترل سرعت هوشمند و از نظر نوع موتور به سه دسته روملس، گیربکس و گیرلس تقسیم می شوند. در آسانسورهای کششی، از یک موتور الکتریکی در قسمت موتورخانه آسانسور یا در بالای چاهک آسانسور به عنوان نیروی محرکه لازم برای حرکت آن استفاده می شود.
آسانسور کششی روملس، بدون موتورخانه است. موتور آن در داخل چاهک بوده و جایگزین مناسبی برای آسانسورهای قدیمی و سنتی به شمار می رود. نصب سریع، دسترسی آسان، قطعات کم حجم، کاهش مصرف برق و سازگاری با محیط زیست از مزایای آن می باشد آسانسورهای کششی گیربکس دار که برای ساختمان های کوتاه و نیمه مرتفع مناسب است، به موتور متصل است و چرخی را که سیم بکسل را به حرکت در می آورد، میراند.
سرعت آنها 1.7 تا 2.5 متر بر ثانیه، حداکثر مسافت قابل پیمایش، 76 متر و حداکثر وزن قابل تحمل، 13 هزار و 600 کیلوگرم است. آسانسورهای کششی گیرلس، از آسانسورهای بدون گیربکس است که سرعت آن به 2.53 متر بر ثانیه نیز میرسد. یک سر سیم بکسل به بالای کابین آسانسور متصل و به دور فلکه برای حرکت دادن آسانسور، پیچیده شده و سر دیگر آن نیز به وزنه برای تعادل و ثبات سیستم مکانیکی وصل شده است. درباره قیمت انواع آسانسورهای کششی باید گفت در مجموع، قیمت آسانسورهای گیربکس دار نسبت به آسانسورهای گیرلس و روملس پایین تر است.
آسانسورهای هیدرولیک با نیروی فشار روغن کار می کند و عامل تامین کننده نیروی محرکه، جک و پاوریونیت است. عملکرد این آسانسور به نحوی می باشد که با تحت فشار قرار دادن روغن، نیروی رانش ایجاد شده و به جک های هیدرولیکی، منتقل و باعث حرکت آسانسور می شود. سیستم محرکه آنها به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم می باشد. در سیستم مستقیم برای جا به جایی کابین، جک مستقیما به یوک کابین متصل می شود و در سیستم غیرمستقیم، جک از طریق حرکت سیم بکسل متصل به یوک کابین موجب جا به جایی می شود. نکته مثبت این آسانسورها، افزایش ایمنی و کاهش خطر سقوط کابین به دلیل استفاده از جک است.
قیمت آسانسور هیدرولیک براساس ظرفیت، ابعاد، تعداد توقف، نوع قطعات و نظایر آن تعیین می شود. از آسانسور هیدرولیک در شرایطی که فضای کافی وجود نداشته باشد، می توان استفاده کرد. آسانسورهای هیدرولیک در پارکینگ های طبقاتی کوچک و بزرگ، ساختمان های مسكونی دو تا پنج طبقه، بیمارستان های کوچک، کلینیک ها، ساختمان های بهداشتی حداکثر سه طبقه و آسانسورهای خانگی که با برق تک فاز کار می کنند، کاربرد دارند. این نوع آسانسورها در مقایسه با آسانسورهای کششی فضای کمتری در ساختمان اشغال کرده و نیاز به موتورخانه در بالا ندارند. آسانسورهای هیدرولیکی برای طول مسیر پایین و ظرفیت های بالا کاربرد دارند و نیرو و بار عمودی بر اسکلت ساختمان وارد نمی کنند.
در مجموع، هزینه نصب آسانسورهای کششی بیشتر از سیستم هیدرولیکی است. البته تعمیر این آسانسورها توسط شرکت خاصی انجام نمی شود و شرکت های مجاز دیگر هم می توانند آسانسور کششی را تعمیر کنند.
علاوه بر آسانسورهای کششی و آسانسورهای هیدرولیک، می توان از آسانسورهای کارگاهی نام برد که در کارگاه ها، ساختمان های در حال ساخت، پالایشگاه ها، پتروشیمی ها، سکوهای نفتی و سدها استفاده می شوند. این آسانسورها، معمولا از نیروی محرکه یک موتور الکتریکی برای حرکت عمودی استفاده می کنند. این آسانسورها، بالابرهای کارگاهی سیار برای جا به جایی وسایل سنگین و بالابرهای کارگاهی ثابت را که خود به دو نوع نوار دنده ای و و ینچی تقسیم می شود، شامل می شوند.
عوامل زیادی بر قیمت آسانسور کارگاهی تاثیر گذارند که از آن جمله می توان به حداکثر ظرفیت باربرداری، حداکثر سرعت حرکت، ابعاد کابین، حداکثر ارتفاع، تعداد موتورها، نوع سکشن، برند آن، نوع تابلو برق (اینورتر یا کنتاکتوری بودن) و سال ساخت اشاره کرد. این آسانسورها، علاوه بر فروش، اجاره هم داده می شوند. برخی از برندهای معروف آسانسور کارگاهی در بازار ایران عبارتند از: الیماک، GJJ، اهرمکو، ایستاصدر، XCMG، پاپصیران،STREAM ، BAODA، ایستاکاوش و نظایر آن.
استفاده از قطعات با توجه به نوع کیفیت، برند و طول عمرشان در تعیین قیمت آسانسور نقش دارد. برخی قطعات، مصرفی هستند و در پایان عمر مفید، کارایی شان را از دست می دهند و نیازمند تعویض هستند اما کیفیت این قطعات در میزان عمر مفیدشان موثر است. معمولا برندهای مطرح، کیفیت بهتر، عمر مفید بیشتر و قیمت بالاتر دارند و موجب افزایش قیمت تمام شده آسانسور می شوند.
در این رابطه، قطعات مختلف آسانسور عبارتند از: تابلو برق سه فاز، تراولینگ کابل، جعبه رویزیون، وزنه تعادل، سیم بکسل، قلاب سر بکسل، ریل راهنما، تاب فرمان، پشت بند، انکودر، لقمه، براکت، فلکه هرزگرد، گاورنر، کفشک، الکترو سیگنال، قفل درب لولایی، مگنت درب بازکن برقی، آرام بند، کرپی سیم بکسل، بافر ضربه گیر، بست تراول کابل، پایه موتور گیربکس، لاستیک زیر موتور، درب، شالتر، پاراشوت، کلید قارچی، میکروسونیچ غلطکی، روغن دان، پریز صنعتی، شستی ها، سنسور درب، سنسور اورلود، کابین، درب نیمه اتوماتیک و درب تمام اتوماتیک.
درباره قطعات آسانسور باید گفت مثلا ریل مونته فرو ایتالیایی قیمت بالاتری از نوع چینی آن دارد یا درب های اتوماتیک نسبت به غیر اتوماتیک قیمت شان بیشتر است. البته موتور گیربکس ایرانی یا خارجی نیز بر قیمت آسانسور موثر می باشد. قیمت موتورهای خارجی بالا بوده اما با اعمال تحریم ها این قطعات و خدمات پس از فروش آن، با دشواری مواجه شده لذا برای پرهیز از مشکلات احتمالی، موتورهای گیربکس ایرانی توصیه می شود. همچنین آسانسورهایی با کابین کوچک، قیمت پایین تری دارند، به صرفه تر هستند و فضای کمتری را اشغال می کنند و نصب آنها نیز آسان تر است. در این رابطه معمولا آسانسورها به صورت 4 تا 21 نفره ساخته می شوند و هر چه ظرفیت آسانسور افزایش یابد، قیمت تمام شده آن نیز بالاتر خواهد بود. برای آسانسور چهار نفره غالبا از موتور آسانسور 5.5 کیلووات استفاده می شود و بر این اساس، تابلو فرمان آسانسور بایستی 7.5 کیلو وات باشد تا درخواست ها را در اختیار موتور آسانسور قرار دهد. وزن استاندارد هر نفر در آسانسور نیز 75 کیلوگرم است.
قیمت آسانسور با توجه به نوع و قطعات آن، متفاوت است. به طور مثال توسط برخی شرکت ها، بازه قیمتی قطعات آسانسور چهار تا شش نفره با تعداد چهار تا شش ایستگاه، در پایان آبان ماه 99، با موتور داخلی بین 80 تا 100 میلیون تومان و وارداتی ایتالیا بین 120 تا 140 میلیون تومان قیمت داده شده است. از نگاه یک شرکت دیگر، آسانسور معمولی شش نفره، با پنج ایستگاه در اواسط پاییز 99، از 110 تا 140 میلیون تومان متغیر است که این اختلاف قیمت به دلیل تفاوت در کیفیت قطعات، عمر مفید دستگاه و به روز بودن آن است.
از طرف دیگر، یک آسانسور چهار نفره تک واحدی، سه طبقه روی پیلوت، با کیفیت عالی قطعات وارداتی، نوع گیربکس حدود 250 میلیون تومان و گیرلس حدود 300 میلیون در اوایل سال 99، قیمت داده شده است. در مجموع آسانسورهای هیدرولیکی ایرانی، بین 10 تا 15 درصد نسبت به آسانسورهای کششی ارزان تر هستند؛ البته آسانسورهای هیدرولیکی برای ساختمان های بیش از سه ایستگاه توصیه نمی شود. ضمن اینکه آسانسورهای هیدرولیکی اروپایی نسبت به آسانسورهای کششی، 20 تا 30 درصد گران تر می باشند.
ویژگی های ساختمان در قیمت آسانسور مهم است. یک برج یا ساختمان بلند مرتبه نیازمند توقف های بیشتری در طبقات است. هر چقدر ایستگاه های آسانسور و میزان توقف آن، بیشتر باشد بر تعداد درب، تعداد ریل، متراژ سیم بکسل، متراژ تراول کابل و... افزایش یافته و در نهایت قیمت تمام شده آن بالاتر می رود. معمولا آسانسورهای تا حداکثر هفت توقف، با ظرفیت چهار تا شش نفره ساخته می شوند. همچنین مسافت کلی پیموده شده آسانسور در بین طبقات، بر ارتفاع کابین آسانسور تاثیر می گذارد.
هر چه فاصله بین طبقات ساختمان بیشتر باشد، کابین بزرگ تر و هزینه ها بیشتر است. در همین رابطه، آسانسورهای بیمارستانی که هزینه بالاتری نسبت به آسانسورهای مسکونی دارند، باید قابلیت حمل تخت بیمار را داشته باشند و حرکت آنها، آهسته و بدون لرزش باشد تا به بیمار آسیب وارد نشود. این آسانسورها معمولا دو در ورودی از سمت جلو و عقب دارند و به لحاظ طراحی، ابعاد، کیفیت و حساسیت محیط، هزینه های بیشتری را به خود اختصاص می دهند.
هر چند آسانسور برای ساختمان های دارای بیش از چهار طبقه، ضروری است اما بسیاری از واحدهای مسکونی قدیمی و حتی برخی آپارتمان های نوساز یا دارای سال ساخت کمتر، فاقد آسانسور هستند. یکی از دلایل نداشتن آسانسور در واحدهای مسکونی حتی طی سال های اخیر، هزینه ساخت بالای آن خصوصا افزایش سرسام آور قیمت ها با توجه به نوسانات بازار داخلی و نرخ ارز است. به همین دلیل، برخی سازندگان ترجیح می دهند از طراحی و نصب آسانسور در ساختمان خودداری کنند.
با این حال، از آنجا که برخورداری ساختمان از یک آسانسور خوب و باکیفیت، نوعی سرمایه گذاری محسوب می شود نه هزینه، کاربرد آن در ساختمان ها اعم از مسکونی و اداری، رواج زیادی پیدا کرده است. آسانسور علاوه بر بالا بردن ارزش ملک، معامله آن را نیز تسهیل و تسریع می کند زیرا اغلب خریداران، ساختمان ها و واحدهای دارای آسانسور به ویژه در طبقات بالا را که چشم انداز مناسب و ویژگی های مثبت دیگر دارند، می پسندند.
بر اساس نظرات برخی از کارشناسان و فعالان حوزه ساخت و ساز، قیمت آپارتمان ها، مجتمع های مسکونی و ساختمان های دارای آسانسور نسبت به واحدهای مشابه بدون آسانسور، 10 تا 15 درصد گران تر است. مثلا اگر یک واحد مسکونی، 50 متری دارای آسانسور، فارغ از سایر امکانات مانند پارکینگ، انباری و...، متری 20 میلیون تومان و قیمت نهایی آن یک میلیارد تومان باشد، قیمت همین واحد آپارتمان بدون آسانسور، 850 تا 900 میلیون تومان خواهد بود؛ هر چند این ارقام با توجه به متراژ آپارتمان، منطقه ای که در آن واقع شده و عوامل متعدد دیگر، می تواند متغیر باشد.
در مجموع، آسانسور برای فعالان ساخت و ساز، بنگاه های معاملات مسکن و مشتریان اعم از فروشنده یا خریدار و تمام ذینفعان یک ساختمان، مهم است و هم باید برای طراحی، خرید و نصب آن به عوامل موثر بر قیمت آسانسور توجه کرد و هم هنگام معامله یک ملک، تاثیر آسانسور را بر افزایش قیمت ساختمان در نظر گرفت.