برخورداری از پوشش مناسب برای سقف انواع ساختمان‌های مسکونی و صنعتی از آپارتمان تا ویلا، شیبدار، سوله، انبار، سالن ورزشی، پارکینگ، آپارتمان و... یک ضرورت است. در این میان، ورق ایرانیت از قدیمی‌ترین پوشش‌های مورد استفاده برای سقف ساختمان است که اغلب به صورت موجدار ساخته می‌شود. انتخاب ایرانیت مناسب اعم از سیمانی، فایبرگلاس و ورق فلزی برای سقف ساختمان با توجه به نوع فضا و کاربری اعم از مسکونی، صنعتی و... متفاوت است با این حال، ملاحظاتی مانند عدم امکان تغییر برخی متریال‌ها، هزینه مناسب برای عدم تعویض در کوتاه مدت، سازگاری با آب و هوا، شیوه نصب، جذابیت و نمای ظاهری زیبا، نیز برای خرید و نصب ایرانیت باید مد نظر قرار گیرد.
برای پوشش سقف ساختمان به وسیله ایرانیت، باید معیارها و شاخص‌های مختلفی را لحاظ کرد. برخی از مهمترین معیارها عبارتند از:
ایرانیت‌ها، صفحاتی موجدار هستند که برای پوشش سقف یا ایجاد پوشش و دیوار در ساختمان‌های مسکونی و صنعتی به کار می‌رود. به تعبیر دیگر، ایرانیت، ورق راه راه است که به عنوان روکش سطوح مختلف در صنعت ساختمان استفاده می‌شود. ایرانیت به دلیل مقاومت در برابر گرما و رطوبت، موجب جمع شدن آب در یک نقطه و حرکت آنها به سمت پایین می‌شود؛ از این رو، این پوشش، به عنوان حفاظ جدی در برابر باران، جایگزین ایزوگام و قیرگونی سقف ساختمان در خطه شمال کشور و مناطق باران خیز شده است. علاوه بر این، ایرانیت‌ها به عنوان سقف کاذب سرویس بهداشتی، انباری و فضاهای دیگر با متراژ پایین کاربرد دارند.
مزیت‌های مهم ایرانیت عبارتند از:
با وجود این مزایا، استفاده از ایرانیت، معایب خاص خود را نیز داراست:
اولین مرحله برای اجرا و نصب سقف شیبدار، اجرای زیر ساخت است که برای انجام آن، می‌توان از زیر ساخت‌های چوبی یا فلزی استفاده کرد؛ البته به گونه‌ای که در برابر باد شدید و باران، مقاوم باشند. دومین مرحله اجرای پوشش اولیه سقف است. سومین و آخرین مرحله نیز اجرای پوشش نهایی سقف است. برای اجرای سقف ایرانیت، ورق‌ها را به صورت اورلپ بر روی یکدیگر قرار داده و با وسایل و تجهیزات بر روی سقف نصب میکنند. یکی از عوامل موثر بر میزان همپوشانی مورد نیاز ورق‌ها، شکل آنها مانند سینوسی بودن، ذوزنقه‌ای بودن و... است.
ایرانیت‌ها را می‌توان از ابعاد گوناگون مانند جنس و مواد به کار رفته، شکل، نوع استفاده در ساختمان‌های مختلف و مانند آن طبقه بندی کرد. ایرانیت با توجه به جنس آن از موادی چون سیمان، فایبرگلاس و پشم شیشه، در ابعاد و اوزان گوناگون تولید می‌شود. بر اساس نظرات کارشناسان، صفحات ایرانیت بر اساس نوع متریال سازنده به دو دسته کلی زیر تقسیم می‌شوند:
در این رابطه، فایبرگلاس انعطاف زیادی دارد اما سیمانی مقاوم تر است و می‌تواند به عنوان سقف در فضای خارجی استفاده شود. در مجموع ایرانیت را می‌توان شامل سیمانی (پنکوسیم)، پلاستیکی (فایبرگلاس) و فلزی (گالوانیزه)، به صورت موج دار و ساده تقسیم بندی کرد.
پوشش دهنده سقف از جنس ایرانیت در ایران، به صورت موج دار و صاف و معمولا به صورت ترکیبی از الیاف، سیمان و فایبرگلاس است. ورق موج دار یکی از بهترین، بهینه ترین و پرکاربردترین نوع این محصول از لحاظ اقتصادی است. در این رابطه، ورق‌های ایرانیت موج دار را می‌توان بر روی تیرهای چوبی و اسکلت‌هایی از جنس فلزی نیز نصب کرد.
از مهم ترین ویژگی ورق‌های ایرانیت موج دار، نداشتن آزبست و خطرات زیست محیطی آن است. در مجموع، سازگاری با محیط زیست، داشتن صرفه اقتصادی، وزن سبک و باداوم بودن از دیگر مزیت‌های آن است. در زیر، ایرانیت‌های پلاستیکی، سیمانی و فلزی از زوایای مختلف، مورد بررسی قرار گرفته اند.
فایبرگلاس جزء پلاستیک‌هاست. مواد پایه فراوری فایبرگلاس، الیاف شیشه است که با پلیمرهای دانه درشت، پشم شیشه و مواد تقویت کننده ترکیب شده است. در واقع، جنس آن، الیاف شیشه‌ای همراه با پلیمر است و برای نصب آن پروفیل نگهدارنده و شاسی کشی لازم است. ورق‌های فایبرگلاس در اشکال مختلف مانند ورق‌های کرکره‌ای، سینوسی، ذوزنقه و... ساخته می‌شوند.
صفحات ایرانیت فایبرگلاس در دو نوع صاف و موج دار استفاده می‌شوند. از آنجا که فایبرگلاس، عایق برودت و حرارت است، بسیاری از گلخانهها و فضای نگهداری از گیاهان با استفاده از آن ساخته شده است. ساخت ناودانی، پوشش دیوارهای مرغداری، پوشش سقف سرویسهای بهداشتی، انباری، فضاهای کوچک و ساخت محل آبخوری دام از دیگر کاربردهای ایرانیت فایبرگلاس است.
از جمله مزیت‌های ایرانیت فایبرگلاس می‌توان به وزن سبک، مقرون به صرفه و ارزان بودن نسبت به سایر پوشش‌ها، استحکام بالا، نصب سریع و ساده، قابل استفاده در آب و هوای سرد، عایق حرارتی مناسب و تنوع طرح‌ها و اشکال اشاره کرد.
در عین حال، مواردی مانند پوسته پوسته و دچار ریزش الیاف شدن در زیر آفتاب متناسب با شدت تابش، ناسازگاری با محیط زیست و بازیافت، سر و صدا هنگام بارش باران بر روی آن، عدم مقاومت لازم بر اثر تگرگ درشت، نامناسب بودن برای مناطق بادخیز به خاطر سبکی، عدم امکان راه رفتن روی آن به خاطر ضخامت پایین و شکنندگی در مقابل برخورد اجسام، از معایب ایرانیت فایبرگلاس است.
انواع شیوه‌های مورد استفاده توسط فایبرگلاس عبارتند از:
فایبرگلاس رولی (متری): اولین و پرطرفدارترین نوع فایبرگلاس است که فروش آن در متراژ متفاوت و با توجه به سفارش مشتری صورت می‌گیرد. ورق فایبرگلاس رولی، در رنگ‌های متفاوت و بی رنگ موجود است و توسط طراحان داخلی برای پوشش داخلی ساختمان کاربرد زیادی دارد.
فایبرگلاس برش خورده: همان مدل رولی یا متری است که در صفحاتی با اندازه‌های معین عرضه می‌شود و با توجه به طیف رنگ گسترده، در ساخت و طراحی بسیاری از فضاها قابل استفاده است. در همین رابطه، بسیاری از شرکت‌های سازنده فایبرگلاس با بهره گیری از پلیمرهای مقاوم، سختی شیت‌ها را با کاهش انعطاف پذیری شان، افزایش می‌دهند.
فایبرگلاس نیمه جامد: یک نوع پوشش مایع با ویسکوزیته بالاست که در بین لایه‌های دیوار برای ایجاد عایق حرارت و برودت استفاده می‌شود. جنس فایبرگلاس نیمه جامد مانند نمونه‌های دیگر است اما مواد در قالب‌های سرد کارخانه ریخته نشده تا به شکل جامد تبدیل شود. این نوع پوشش‌ها معمولا بعد از چینش اولیه ساختمان به عنوان یک پوشش عایق، در بین مصالح سازنده دیوار استفاده می‌شود.
درباره نصب ورق ایرانیت فایبرگلاس باید گفت سازه‌هایی که در قسمت زیرین به کار می‌رود و چگونگی شیوه نصب، تاثیر زیادی در مقاومت و آب بندی سقف دارد. اگر ایرانیت سیمانی و یا ورق‌هایی از جنس گالوانیزه آهنی به کار برده شود، نصب غیراصولی، خرابی و آب دهی از سقف را موجب می‌شود. بهترین و مناسب ترین سازه برای نصب ایرانیت‌های پلاستیکی، سازه‌هایی از جنس فلز یا پروفیل‌هایی از جنس آهن است. البته باید در نظر داشت آهن کشی در زیر ورق‌هایی از جنس فایبرگلاس نباید بیشتر از 60 سانتی متر فاصله داشته باشد.
یکی دیگر از انواع ایرانیت از نظر متریال، پنکوسیم است. پنکوسیم ماده‌ای است که از ترکیب سیمان و پنبه ایجاد می‌شود و برخلاف فایبرگلاس، غیرقابل انعطاف است و مقاومت وزن بیشتری نسبت به آن دارد. به ایرانیتِ پنکوسیم صاف با ضخامت زیاد، اترنیت و به ایرانیت پنکوسیم لوله‌ای شکل، آذریت هم می‌گویند. پنکوسیم فقط به صورت صفحاتی در اندازه‌های مشخص ارائه می‌شود. سازگاری با محیط زیست، قابلیت اجرا بدون نیاز به ملات و مصالح، مقاوم در برابر آتش و گرما و افزایش ایمنی محیط به خاطر مقاومت بالا، از جمله ویژگی‌های ایرانیت سیمانی است.
در ساخت پنکوسیم، بسته به نوع ایرانیت، قالب‌ها با هم متفاوت هستند. انواع پنکوسیم در بازار به سه شکل زیر وجود دارد: صاف، موجدار و لوله‌ای.
پنکوسیم موج دار و صاف، هر دو قالب‌های پرسی دارند ولی قالب پنکوسیم لوله‌ای متفاوت است. ورق پنکوسیم تخت و موجدار برای پوشش بام‌های شیبدار، روی خرپا مصرف می‌شود. پنکوسیم لوله‌ای نیز برای پوشش لولههای آب و گاز در فضای باز مورد استفاده است اما به دلیل اینکه وزن خاک، ممکن است موجب تخریب مواد آن شود، هیچگاه از آن در زیر زمین استفاده نمی‌شود.
پنکوسیم در برابر گرمای زیاد، پایدار و برق گذرانی آن بسیار کم است، آب در آن، نشست نمی‌‌کند و رطوبت، پس نمی‌دهد. چنانچه گرد سیلیس ارزان باشد، می‌توان در پنکوسیم، به جای سیمان پرتلند خالص، مخلوط 75 درصد وزنی گرد سیلیس و 25 درصد وزنی سیمان پرتلند مصرف کرد. این پنکوسیم در اتوکلاو 180 درجه گذاشته می‌شود تا عمل آید. برای رنگی کردن پنکوسیم آن را پس از ساخت در محلول‌های رنگی ویژه فرو می‌برند.
پنکوسیم در زمینه پوشش سقف‌ها و دیوارها کاربرد دارد و برای اتصال صفحات آن، باید از پیچ و مهره استفاده کرد. جنس پنکوسیم، بستگی به جنس پنبه کوهی و سیمان پرتلندی دارد که در ساخت آن مصرف شده است. پنبه کوهی مورد استفاده باید بلند و خیلی نازک باشد زیرا استخوانبندی پنکوسیم است.
البته به دلیل خطرات پنبه نسوز یا همان آزبست و اثبات سرطان زا بودن آن، از آنجا که این ماده در تولید ایرانیت پنکوسیم نیز به کار می‌رود، ممنوعیت آن در بسیاری کشورهای توسعه یافته اعلام شده است. با این حال، بعد از گذشت 80 سال از اختراع پنکوسیم، استفاده از آن در کشورهای در حال توسعه همچنان تداوم دارد.
علاوه بر سیمان و پلاستیک، استفاده از ورق‌های فلزی نیز در ساخت ایرانیت کاربرد دارد که ایرانیت گالوانیزه حاصل آن است. ورق گالوانیزه از قدیم مورد استفاده بوده است. با استفاده از گالوانیزاسیون می‌توان فولاد یا آهن مناسب را درون مواد مذابِ فلز روی انداخت و برای استفاده آماده کرد. بیشترین رویِ تولید و ساخته شده در دنیا، برای پوشش دادن است. گالوانیزاسیون موجب می‌شود فلز مقاومت بالایی داشته باشد و در برابر زنگ زدگی مستحکم شود.
ورق گالوانیزه دارای طرح‌‌های مختلفی است و ضخامت آن ممکن است متفاوت باشد. همچنین عرض و وزن آنها متفاوت است. ایرانیت گالوانیزه دارای رنگ‌های مختلف از جمله آبی، قهوه‌ای، قرمز، نارنجی و... است. درباره مزیت‌های ورق گالوانیزه و نقش آن در پوشش سقف باید گفت استفاده از روش گالوانیزه برای جلوگیری از خوردگی پوشش ایرانیت، در مقایسه با سایر روش‌های معمول، هزینه بسیار کمتری دارد.
همچنین ورق‌های پوشیده با فلز روی، طول عمر بسیار بالایی دارند و عوامل محیطی در دراز مدت باعث پوسیدگی ورق‌ها نمی‌شود. علاوه بر آن، پوشش گالوانیزه، تمام نقاط و سطوح آهن اعم از زوایا، قسمت‌های کوچک و فرورفتگی‌ها را پر کرده و از خوردگی آنها جلوگیری می‌نماید. این نوع ورق، نیاز به صرف زمان کمتری برای آماده سازی سطح، رنگ کردن و یا بازرسی دارد، و به راحتی در محل مورد نظر نصب می‌شود. با این توصیف، ورق گالوانیزه در سقف‌های ایرانیتی بسیار موثر است.
طی سال‌های اخیر، استفاده از ورق رنگی فلزی یا گالوانیزه که بعضا از آن به عنوان حلب رنگی نام می‌برند، به جای ایرانیت سیمانی و پلاستیکی، مطرح شده است. هزینه پایین نصب، استحکام، تعدد طرح و رنگ، نصب سریع، مقاومت در برابر باد و باران، هزینه تعمیر و نگهداری پایین، زیبایی و وزن پایین ورق رنگی فلزی از جمله مزایای آن محسوب می‌شود.
عوامل مختلفی بر هزینه اجرا و نصب سقف ایرانیت تاثیرگذار هستند. یکی از عوامل موثر بر هزینه آنها، نوع ایرانیت است. در این رابطه، هزینه اجرای سقف ایرانیت سیمانی با ایرانیت پلاستیکی، متفاوت است. همچنین مواد اولیه برخی از این محصولات، وارداتی است بنابراین نوسانات بازار و تغییر نرخ ارز، موجب افزایش قیمت ایرانیت و در نتیجه، هزینه اجرای سقف ایرانیت شده است. علاوه بر آن، برند و کیفیت ورق‌های ایرانیت نیز بر روی قیمت اجرای این سقف موثر است. از دیگر عوامل موثر بر هزینه اجرای سقف، متراژ آن است و اجرت نصب نیز بر روی هزینه اجرای ایرانیت، تاثیرگذار است.
برای پوشش سقف، علاوه بر ایرانیت می‌توان از پوشش دهنده سقف با طرح سفال، پوشش سقف با نوعی پلی کربنات، پوشش سقف فلزی، پوشش سقف با شینگل و... نیز استفاده کرد. این پوشش‌های سقفی، اگرچه برخی مزیت‌های ایرانیت را ندارند اما مزایای دیگری دارند که استفاده از آنها را در ساختمان‌ها مورد توجه قرار می‌دهد.
برای پوشش سقف شینگل از قیر پلیمری به عنوان مواد اولیه و در سطح بالایی از گرانول معدنی استفاده می‌شود. سایز متوسط برای عرض آن، معمولا 35 سانتی متر بوده و طول آن، یک متر است. این پوشش به وسیله شبکه شیشه‌ای مات به یکدیگر استحکام داده می‌شود.
سبک بودن، نصب آسان و سریع، سازگار بودن با آب و هوای مختلف و تغییرات شدید دما، نداشتن آزبست و مواد آلاینده، دارای رنگ ماندگار و ثابت به دلیل وجود دانه‌های رنگی مانند سیلیس و مواد معدنی رنگی از جمله مزیت‌های این پوشش سقفی است. مهمترین برتری آن نسبت به ایرانیت، عدم وجود مواد آلاینده است.
پلی کربنات یا ورق‌های چند لایه‌ای که به آن، چند جداره نیز گفته می‌شود برای پوشش سقف استخر، پاساژ، بازارچه، گلخانه، نورگیرهای سالن‌های اجتماعات و انبارها کاربرد دارند. مقاومت در برابر اشعه ماورای بنفش خورشید، مقاومت بالا در برابر ضربه، صرفه اقتصادی، وزن سبک، نگهداری و نصب آسان از جمله مزیت‌های آن است.
پوشش سقف آندولین که از ترکیب مواد خالص الیاف طبیعی ساخته می‌شود، یک ورق با مقاومت بالا و دارای ثبات رنگ است که برای پوشش دهی سقف‌های شیب دار به کار برده می‌شود. طول عمر این سقف بالاست و دچار زنگ زدگی نمی‌شود. از مزایای آن، می‌توان به عایق صوتی بودن، طول عمر بالا، قدرت تحمل بالا برای بار، عدم تغییر رنگ، مقاومت در برابر شرایط آب و هوایی مختلف و وزن سبک آن اشاره کرد.