بتن مگر: تعریف، ویژگی ها و کاربردها
بتن مگر، که به عنوان بتن نظافتی نیز شناخته می‌شود، یکی از اجزای مهم در ساخت و ساز است که نقش اساسی در بهبود کیفیت و دوام فونداسیون سازه ها ایفا می کند. این نوع بتن، که معمولاً با عیار سیمان پایین تهیه می شود، به عنوان لایه ای میان خاک و بتن اصلی فونداسیون قرار می گیرد.
در واقع از تماس مستقیم بتن مسلح با خاک جلوگیری کرده و سطحی تمیز و هموار برای اجرای مراحل بعدی فراهم کند. علاوه بر این، بتن مگر باعث کاهش نفوذ رطوبت از زمین به فونداسیون شده و از جذب آب توسط بتن اصلی جلوگیری می کند. با توجه به قیمت آهن آلات، همه این‌ها با استحکام بخشی به فونداسیون، سبب استفاده بهینه از مصالح می شود.
در این مقاله، به سوال «بتن مگر چیست» به شکل دقیق تری پاسخ می دهیم و درباره طرح اختلاط بتن مگر، اجرای بتن مگر فونداسیون و سایر ویژگی های آن صحبت می کنیم. برای اینکه دقیقا متوجه شوید که بتن مگر در ساختمان چیست، این مقاله را تا انتها بخوانید.
بتن مگر چیست؟
در پاسخ به این سوال که «بتن مگر چیه؟» باید گفت، بتن مگر، که با نام‌های «بتن نظافت» یا «بتن رگلاژ» نیز شناخته می شود، نوعی بتن با عیار سیمان پایین (حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم بر مترمکعب) است که به عنوان یک لایه آماده سازی در زیر فونداسیون و سازه های عمرانی استفاده می شود. این بتن، که با نام Lean Concrete نیز شناخته می شود، دارای مقدار سنگدانه بیشتر و سیمان کمتر نسبت به بتن های معمول است و هدف اصلی آن ایجاد بستری هموار و مستحکم برای اجرای فونداسیون و آرماتوربندی است.
کاربردها و ویژگی های بتن مگر
از جمله مهمترین کاربردهای بتن مگر می توان به جلوگیری از تماس مستقیم بتن اصلی فونداسیون با خاک و کاهش احتمال آب کشی بتن اشاره کرد. همچنین، این بتن سطحی صاف و یکنواخت برای اجرای مراحل بعدی ساخت و ساز ایجاد می کند. این بتن در راه سازی نیز به‌عنوان لایه زیرین، برای افزایش استحکام جاده ها به کار می‌رود. مصالح بتن مگر ترکیبی از شن، ماسه و آب است که به دلیل کم بودن مقدار سیمان، مقاومت فشاری کمتری نسبت به بتن های سازه ای دارد.
مقاومت بتن مگر
مقاومت فشاری بتن مگر به عوامل مختلفی مانند نحوه اختلاط، میزان آب و سیمان، و شرایط عمل آوری بستگی دارد. این بتن به دلیل نقش غیر سازه ای خود، معمولاً مقاومت پایینی دارد و در سه گرید M-5، M-7.5 و M-10 با مقاومت های فشاری ۵، ۷.۵ و ۱۰ مگاپاسکال تولید می شود.
استانداردهای ASTM مانند C192 و C39 برای کنترل کیفیت و تطابق مقاومت بتن مگر با مشخصات فنی استفاده می شوند. همچنین، افزودنی هایی مانند روان‌کننده ها یا بتن الیافی می توانند مقاومت بتن مگر و یکنواختی اختلاط را بهبود بخشند.
طرح اختلاط بتن مگر
طرح اختلاط اجرای بتن مگر، به نسبت های مواد مختلف موجود در آن گفته می شود و برای هر پروژه به شکل منحصر به فردی تعریف می گردد.
- برای تولید بتن با گرید M5، نسبت مخلوط سیمان، شن و ماسه، سنگدانه به ترتیب ۱:۵:۱۰ است که مقاومت مشخصه ۵ مگاپاسکال را فراهم می‌کند.
- در گرید M7.5، نسبت سیمان به شن و ماسه به ۱:۴:۸ تغییر می یابد و مقاومت ۷٫۵ مگاپاسکال به دست می آید.
- برای بتن با گرید M10، این نسبت به ۱:۳:۶ می رسد و مقاومت ۱۰ مگاپاسکال را ایجاد می کند.
این نسبت شن و ماسه در بتن مگر معمولاً با توجه به میزان سیمان مورد نیاز (۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم برای هر مترمکعب بتن) تنظیم می شوند. بسته به نیاز پروژه، مواد دیگری همچون آب و سنگدانه ها هم می‌توانند تغییر کنند.
طرح اختلاط بتن مگر 150
طرح اختلاط بتن مگر 150 به معنای ترکیب دقیق مواد اولیه برای تولید بتنی با عیار 150 کیلوگرم سیمان در هر مترمکعب است. برای اجرای این بتن مگر فونداسیون با استفاده از میکسر 250 لیتری، برای هر بار استفاده از میکسر، مقدار سیمان مورد نیاز ۳۰ کیلوگرم، آب ۱۵ لیتر، شن ۱۲۰ کیلوگرم و ماسه ۴۰ کیلوگرم است.
برای تهیه یک مترمکعب بتن، از میکسر ۵ بار استفاده می شود. در مجموع، برای یک مترمکعب بتن با عیار 150، به ۱۵۰ کیلوگرم سیمان، ۸۰ لیتر آب و ۱۸۰۰ کیلوگرم سنگدانه (۷۰% ماسه و ۳۰% نخودی) نیاز است.
نسبت شن و ماسه در بتن مگر
در بتن مگر، نسبت شن به ماسه به عنوان سنگدانه های اصلی، تاثیر زیادی بر ویژگی های بتن دارد. به طور معمول، نسبت شن به ماسه در بتن های معمولی حدود 60 درصد شن و 40 درصد ماسه است.
با این حال، در بتن مگر که مقاومت کمتری دارد، ممکن است ترکیب متفاوتی از شن و ماسه مورد استفاده قرار گیرد. به‌عنوان مثال، در برخی طرح های اختلاط بتن مگر، ممکن است از ترکیب 70 درصد ماسه و 30 درصد شن استفاده شود. این تغییر در ترکیب می تواند به بهبود کارایی و سهولت در پخش بتن کمک کند.
در هر صورت، انتخاب نسبت مناسب شن به ماسه در بتن باید با توجه به نیازهای خاص پروژه، شرایط محیطی و استانداردهای مربوطه انجام شود.
با توجه به وزن پروفیل، در برخی پروژه ها، ممکن است از بتن جریان پذیر (Flowable Concrete) به عنوان جایگزین بتن مگر استفاده شود. این نوع بتن با ترکیب مشابهی تهیه م ی‌شود و به راحتی تسطیح یا تراز می شود. با این حال، بتن جریان پذیر ممکن است نیاز به زمان طولانی تری برای تنظیم و تست داشته باشد و ضدآب نباشد، که استفاده از آن را کمی دشوار و زمان بر می کند.
در مورد قیمت، هزینه اجرای بتن مگر به عوامل مختلفی، از جمله طرح اختلاط، ضخامت اجرایی و روش تخلیه بتن (با پمپ یا دستی) بستی دارد. هزینه اجرای بتن مگر به صورت متوسط حدود ۶۰,۰۰۰ تومان به ازای هر متر مربع برآورد می شود. این قیمت می تواند بر اساس شرایط پروژه و منطقه جغرافیایی متغیر باشد.
چه عیاری برای بتن مگر مناسب است؟
عیار بتن، میزان سیمانی است که در هر متر مکعب از مخلوط بتن به کار می رود. این مقدار معمولاً بر حسب کیلوگرم سیمان برای هر متر مکعب بتن بیان می شود و به عنوان معیاری برای تعیین مقاومت بتن در برابر فشار عمل می کند. به عبارت دیگر، هرچه عیار بتن بیشتر باشد، سیمان بیشتری در ترکیب آن به کار رفته و مقاومت بتن بیشتر است.
عیار بتن مگر فونداسیون، حدود 100 تا 150 کیلوگرم سیمان در هر متر مکعب است.
این نوع بتن معمولاً برای کاربردهای کم فشار و غیرساختاری مانند کف سازی، دیوارچینی، زیرسازی و محافظت از خاک استفاده می شود. بتن با عیار 150 کیلوگرم بر متر مکعب مقاومت فشاری حدود 4 تا 5 مگاپاسکال دارد، که آن را برای پروژه هایی با بار کم و نیاز به مقاومت متوسط مناسب می سازد.
مراحل اجرای بتن مگر
مراحل اجرای بتن مگر به شرح زیر است:
- آماده سازی بستر: ابتدا گودبرداری انجام شده و سطح خاک بستر باید تسطیح و هموار شود. در صورت نیاز، از مصالحی مانند شفته آهک برای یکنواخت کردن سطح استفاده می شود.
- مرطوب سازی بستر: قبل از ریختن بتن، سطح خاک باید مرطوب شود تا از جذب آب بتن توسط خاک جلوگیری گردد. این کار باعث جلوگیری از پوکی بتن می شود.
- ریسمان کشی و کروم بندی: در این مرحله، میخ ها و ریسمان کشی برای مشخص کردن تراز و ضخامت بتن مگر انجام می شود.
- تهیه بتن: بتن مگر معمولاً با عیار سیمان 100 تا 200 کیلوگرم بر مترمکعب تهیه می شود. ترکیب آن شامل سیمان، شن، ماسه و آب به نسبت مناسب است.
- ریختن بتن: بتن تهیه شده به محل اجرای پروژه منتقل شده و بر روی سطح مرطوب خاک ریخته می شود. توجه به جلوگیری از جدا شدن اجزای بتن در این مرحله ضروری است.
- تراکم بتن: پس از ریختن بتن، باید بتن به طور یکنواخت پخش شود تا هیچ گونه حباب هوا در آن باقی نماند.
- تراز کردن و صاف کردن: سطح بتن با استفاده از شمشه و ابزار دیگر صاف و تراز می شود تا سطحی یکنواخت و صاف ایجاد گردد.
- عمل آوری بتن: پس از ریختن بتن، سطح آن باید مرطوب نگه داشته شود تا مقاومت بتن افزایش یابد. این فرآیند معمولاً به مدت 7 روز ادامه دارد.
نقش بتن مگر در فونداسیون ساختمان
بتن مگر، با ایجاد سطحی صاف و هموار، شرایط مناسبی برای آرماتوربندی و قالب بندی فونداسیون فراهم می کند. همچنین، بتن مگر از تماس مستقیم بتن اصلی با خاک و جذب آب به داخل آن جلوگیری می‌کند. این امر سبب می شود که بتن فونداسیون پوک نشود. با توجه به قیمت پروفیل امروز، همه این ویژگی ها سبب مقاومت فونداسیون و استفاده بهینه از پروفیل ها می گردد.
علاوه بر این، بتن مگر به عنوان یک لایه محافظ، از ورود حشرات و حیوانات موذی به فونداسیون جلوگیری کرده و خطر آلوده شدن بتن سازه ای هنگام بتن ریزی را کاهش می دهد. در مجموع، بتن مگر با فراهم کردن بستر مناسب و محافظت از بتن اصلی، نقش حیاتی در افزایش دوام و کیفیت فونداسیون ساختمان ایفا می کند.
بتن مگر دستی و نحوه اجرای آن
بتن مگر دستی به بتن مگری گفته می شود که به شکل دستی و بدون استفاده از تجهیزات پیشرفته مخلوط و تولید می شود. مراحل اجرای بتن مگر به‌صورت دستی به شرح زیر است:
آماده‌سازی بستر:
- پس از اتمام گودبرداری، سطح خاک باید تسطیح و هموار شود.
- برای جلوگیری از جذب آب بتن توسط خاک، می توان از شفته آهک استفاده کرد.
مرطوب سازی بستر:
- سطح خاک باید مرطوب شود تا از جذب آب بتن توسط خاک جلوگیری گردد.
تهیه بتن:
- ترکیب بتن شامل ۱ واحد سیمان، ۴ واحد ماسه و ۸ واحد شن درشت دانه است.
- مقدار آب مورد نیاز حدود ۵ تا ۷ درصد از وزن کل مخلوط است.
ریختن بتن:
- بتن تهیهئ‌شده بهئ‌صورت دستی یا با استفاده از میکسر به محل اجرا منتقل میئ‌شود.
- بتن را به‌آرامی بر روی سطح مرطوب خاک ریخته تا از جدا شدن اجزای آن جلوگیری شود.
تراکم و تسطیح:
- با استفاده از شمشه، سطح بتن را تراز و صاف می کنند.
- ضخامت بتن مگر معمولاً بین ۵ تا ۱۰ سانتی متر است.
عمل آوری:
- تا ۱ روز بعد از اجرای بتن مگر، باید سطح آن مرطوب نگه داشته شود تا استحکام بیشتری پیدا کند.
وزن مخصوص بتن مگر
وزن مخصوص بتن مگر به طور کلی بین 1800 تا 2200 کیلوگرم بر مترمکعب قرار دارد. در این نوع بتن، چون مقدار سیمان کمتر از ۱۰ درصد است، وزن مخصوص بتن نیز به نسبت بتن معمولی که در حدود 2300 تا 2400 کیلوگرم بر مترمکعب است، کاهش می یابد.
از آنجا که سیمان در آن کمتر به کار رفته، چگالی بتن کمتر از بتن های معمولی است. همچنین، در این بتن به دلیل کم بودن مقدار چسبندگی، تحرک سنگدانه ها مانند شن و ماسه محدودتر می‌شود.
حداقل و حداکثر ضخامت بتن مگر
ضخامت بتن مگر بسته به شرایط پروژه و نوع خاک متفاوت است. به‌طور کلی، حداقل ضخامت بتن مگر ۵ سانتی متر و حداکثر ضخامت بتن مگر ۱۵ سانتی متر است. در شرایطی که زیر فونداسیون سنگی باشد، می توان ضخامت را تا ۵ سانتی متر کاهش داد، زیرا خطر شکست بتن کمتر است. اما در صورتی که زیر فونداسیون خاکی باشد، حداقل ضخامت ۱۰ سانتی متر پیشنهاد می شود تا پایداری لازم تأمین گردد.
انتخاب ضخامت مناسب، باید با توجه به شرایط خاک، نوع سازه و نیازهای خاص پروژه تعیین شود.
سوالات متداول
ضخامت بتن مگر معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر در نظر گرفته می شود؛ اما گاهی ممکن است تا ۵ سانتی‌متر هم کاهش یابد. همچنین، بتن مگر در ساختمان معمولاً از هر طرف ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر بزرگ تر از ابعاد فونداسیون اجرا می شود تا قالب ها به درستی روی آن قرار بگیرند.
برای تنظیم صحیح طرح اختلاط بتن مگر 150، باید نسبت مناسب سیمان (۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم بر مترمکعب)، سنگدانه و آب تعیین شود تا کارایی و مقاومت کافی ایجاد شود. همچنین، کنترل میزان آب به سیمان ضروری است.
بتن مگر از سیمان، سنگدانه (شن و ماسه) و آب تشکیل شده که کیفیت هر کدام بر استحکام آن تأثیر می گذارد. سیمان مقاومت را تضمین می کند، سنگدانه ها پایداری را افزایش می دهند و آب کافی مانع ضعف بتن می شود.
مرکزآهن، مرجعی تخصصی و به روز برای کسب دانش و اطلاع از آخرین تحولات بازار آهن و فولاد است. با وبلاگ جامع ما، همیشه از آخرین اخبار و اطلاعات این صنعت آگاه باشید.