اصطلاح "پرداخت" نه تنها برای فلزات بلکه برای بسیاری از مواد دیگر مانند چوب نیز بکار می‌رود و به معنی رفع نواقص ناشی از برش این مواد بعد از اتمام کار است. هر چه پرداخت بهتر انجام شود، نتیجه کار، دقیق‌تر و زیباتر خواهد شد. برای پرداخت هر نوع فلز، روشهای متعددی وجود دارد که در ادامه با آنها آشنا خواهیم شد. شاید اصطلاح پلیسه‌گیری هم به گوشتان خورده باشد! این اصطلاح مانند پرداخت‌کاری، مربوط به رفع نواقص فلزات است؛ برای اطلاعات بیشتر میتوانید به مقاله پلیسه گیری چیست مراجعه نمایید.
پرداخت کاری سطح فلزات (Surface finishing) که بعضی از بازاری‌ها به آن پولیش هم می‌گویند به معنی صاف و براق کردن یا ایجاد تغییراتی برای رفع نواقص کار در سطح کار است. در واقع پرداخت کاری فلزات، باعث بهبود ظاهر فلزات میشود. برای این کار از انواع دستگاههای پرداخت کاری، مانند پولیش و گیلانس استفاده می‌کنند تا تمامی و یا اکثر ضایعات حاصل از برش را از بین ببرند.
میتوان گفت پرداخت کاری، یکی از مهمترین مراحل تولید قطعات فلزی صنعتی است که تأثیر زیادی بر کیفیت آنها دارد. این پرداخت کاری علاوه بر زیبایی کار، باعث جلوگیری از خوردگی و افزایش مقاومت آنها در تغییر شکل و سایش میشود. همچنین مقاومت قطعات در برابر واکنش‌‌های شیمیایی را افزایش داده و میزان اصطکاک سطحی را کنترل می‌کند.
برای پرداخت کاری فلزات (یا اصطلاحاً تکمیل آنها) یک لایه مکمل نازک روی سطح کار اعمال می‌کنند که منجر به تکمیل سطح کار میشود (گاهی تنها نواقص سطحی را از بین می‌برد). البته فرایند پرداخت کاری در فلزات مختلف متفاوت است که با توجه به هدف مورد نظر، بهترین روش انتخاب خواهد شد. بنابراین باید نسبت به فلزات، شناخت کافی داشت تا مناسب‌ترین راه پولیش برای هر نوع فلز انتخاب شود و نتایج مطلوبی بدست آید.
پرداخت کاری فلزات مزایای بسیار زیادی دارد که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
همانطورکه قبلاً هم اشاره کردیم، پرداخت کاری برای فلزات مختلف کاملاً متفاوت است و به موارد مختلفی مانند جنس فلز مورد نظر بستگی دارد. از جمله شیوه‌‌های مختلفی که برای پرداخت کاری فلزات وجود دارد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
آبکاری یکی از انواع روشهای پرداخت کاری فلزات است. دستگاههای آبکاری فولادی دارای یک حمام شیمیایی هستند که از آن برای پوشش‌‌دهی یا تغییر سطح فلز با اعمال یک لایه نازک فلز، مانند نیکل استفاده میشود. (نوعی آبکاری نیز به نام آبکاری الکتریکی وجود دارد که در آن از یک جریان الکتریکی برای پوشش دادن سطح فلز استفاده میشود.)
اما در آبکاری‌های غیر الکتریکی از فرایندی به نام "اتوکاتالیستی" استفاده میشود که بر اساس واکنش کاتالیزور عمل می‌کند. اگر تولید قطعات فلزی در حجم بالایی انجام شود برای افزایش راندمان و سرعت کار از دستگاه آبکاری بشکه‌ای استفاده میشود. البته دستگاههای آبکاری، تنها یک لایه نازک روی سطح اضافه خواهد کرد.
بنابراین اگر نواقصی مانند برآمدگی‌های چشمگیر روی سطح فلز وجود داشته باشد با آبکاری برطرف نخواهد شد. در چنین مواردی ابتدا باید قطعات پولیش شوند تا نواقص برطرف گردند و بعد نوبت به آبکاری می‌رسد. جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد آبکاری فلزات میتوانید به مقاله مربوطه مراجعه نمایید.
برخلاف روش آبکاری، روش برس‌کاری برای از بین بردن نواقص سطحی بسیار مناسب است. این روش با استفاده از ماشین‌هایی انجام میشود که یک سطح صاف، کاملاً یکنواخت و نرم روی فلز ایجاد خواهد کرد. برای این کار از کمربندهای ساینده یا برس سیم در دستگاهها استفاده می‌کنند. این روش به خصوص برای محصولات فلزی که کاربردهای تزئینی دارند بسیار مؤثر است.
گاهی سطح فلز در محصول ساخته شده باید کاملاً یکدست و براق باشد. در این شرایط از دستگاههای پولیش پارچه‌ای استفاده می‌کنند. این دستگاه از طریق یک دیسک پارچه‌ای یا الیاف مخصوص، سطح محصولات فلزی را برق می‌اندازد. این روش برای محصولات تزئینی که نیاز به سطوح صیقلی و درخشان دارند، مناسب است. توجه داشته باشید که ماشین‌‌های پولیش براق کننده میتوانند لبه‌های محصول را گرد کنند. به همین دلیل برای محصولاتی که ظاهر پیچیده، شکننده یا تکه‌های متصل به هم دارند، محدودیت‌هایی ایجاد خواهد کرد.
استفاده از دستگاههای سنگ زنی فلزات، روش دیگری برای پرداخت کاری است. این دستگاهها برای صاف و صیقلی کردن سطوح محصولات فلزی از روش‌هایی مانند اعمال نیروهای اصطکاکی، سایش یا فشرده سازی استفاده می‌کنند. خود دستگاههای سنگ‌زنی دارای انواع مختلفی هستند که برای کاربرهای متفاوت طراحی شده‌اند. اما بیشتر آنها دارای یک بستر درون و یک درام چرخشی هستند؛ دو نمونه پرکاربرد دستگاههای سنگ زنی فلزات شامل:
از دستگاههای پرداخت لرزشی بیشتر برای صاف کردن لبه‌های تیز سطوح فلزی استفاده میشود. در این روش فلزات را در داخل یک درام پر از گلوله‌های ساینده قرار می‌دهند و سپس لرزشهای متناوب روی آن اعمال می‌کنند تا بافت یکنواختی ایجاد شود. معمولاً سرعت چرخش دستگاه و میزان لرزش بر حسب میزان صافی مورد نظر متفاوت خواهد بود؛ به همین دلیل با این دستگاه میتوان قطعاتی در اندازه‌های مختلف را پرداخت کرد.
از این دستگاه اغلب در پروژه‌‌هایی که نیاز به بافت مات و یکنواخت داریم استفاده میشود. در این روش با استفاده از دانه‌های شن و ماسه، دانه‌های فولادی، گلوله‌های فلزی یا سایر انواع دانه‌های ساینده پرداخت را انجام می‌دهند. به این صورت که یکی از مواد گفته شده را با سرعت بالا به سمت بستر فلزی پرتاب می‌کنند؛ برخورد شدید مواد ساینده به فلز، سطح صاف و بسیار تمیزی را بوجود می‌آورند. این روش به خصوص برای فلزات نرم بسیار کاربردی است.
پوشش پودری مانند آبکاری، یک روکش روی سطح فلز ایجاد خواهد کرد. در واقع یک پرداخت دکوراتیو انجام می‌دهد که شبیه رنگ است اما دوام بیشتری نسبت به رنگ‌‌ها دارد. برای این کار نوعی پودر پلاستیک خشک را روی فلز ذوب می‌کنند تا پوششی مات یا براق برحسب انتظار، روی فلز ایجاد شود. این دستگاه برخلاف دستگاه آبکاری، ضمن ایجاد پوشش، نواقص سطحی را نیز به خوبی برطرف خواهد کرد.
با استفاده از این دستگاه (hot blackening) یک لایه نازک از اکسید سیاه، روی سطح فلز مورد نظر پخش می‌کنند تا رنگ سیاه مات روی قطعه ایجاد شود. این کار مقاومت فلز را در برابر سایش به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش خواهد داد. در واقع این روش یک نوع پرداخت گرم محسوب میشود که با درجه حرارت بسیار بالا اعمال خواهد شد. قطعات فلزی در مخازنی حاوی پاک کننده‌ها، سود سوزآور و خنک کننده‌ها قرار می‌گیرند؛ این روش اغلب برای قطعات مختلف خودرو، سلاح‌‌های گرم و ابزار استفاده میشود.
در ادامه، مطالب بالا را در قالب جدول در اختیار شما قرار دادیم تا درک تفات‌ها، مزایا و معایب روشهای پرداخت‌کاری آسان‌تر شود:
| ردیف | نام پرداخت‌کاری | روش پرداخت | کاربرد | مزایا | معایب |
| 1 | آبکاری فلزات | استفاده از حمام شیمیایی برای پوشش دادن یا تغییر سطح با اعمال یک لایه نازک فلز، مانند نیکل | قطعات الکترونیکی، ظروف فلزی | افزایش مقاومت به زنگ زدگی و ایجاد ظاهر زیبا | امکان از بین نرفتن برآمدگی سطح |
| 2 | برس کاری فلزات | استفاده از برس ساینده برای از بین بردن نواقص سطحی و ایجاد سطح صاف | قطعات ماشینی، قطعات دکوراتیو | حذف نواقص سطحی و ایجاد سطح صاف | ممکن است لبه‌ها گرد شوند |
| 3 | پولیش کاری | استفاده از دستگاههای پولیش پارچه‌ای برای ایجاد سطح صاف و براق روی فلز | جواهرات، تجهیزات ارتباطی | براقی و حذف خطوط سطحی | ممکن است خطوط عمیق حذف نشود |
| 4 | سنگ‌زنی فلزات | استفاده از دستگاههای سنگ‌زنی برای صاف و صیقلی کردن سطوح فلزی با اعمال نیروهای اصطکاکی یا سایش | قطعات ابزار، قطعات خودرو | حذف نواقص سطحی و ایجاد سطح صاف | نیاز به ابزارهای سنگ‌زنی مخصوص |
| 5 | پرداخت لرزشی یا ویبره‌ای فلزات | استفاده از لرزشهای متناوب برای صاف کردن لبه‌های تیز سطوح فلزی | ابزارهای برش، تیغه‌ها | ایجاد لبه‌های تیز و صاف | ممکن است لبه‌ها آسیب ببینند |
| 6 | سندبلاست یا ساب پاشی | استفاده از دانه‌های ساینده برای پرتاب به سطح فلزی و ایجاد صافی و تمیزی در سطح | پیش‌آماده‌سازی سطح، حذف رنگ یا زنگ زدگی | حذف رنگ و زنگ زدگی و ایجاد سطحی تمیز | نیاز به تجهیزات حفاظتی برای اپراتور |
| 7 | پوشش پودری | استفاده از پودر پلاستیک خشک بر روی فلز که بعد از ذوب شدن پوشش مات یا براق ایجاد می‌کند | محصولات خودرو، مبلمان فلزی | دوام بالا و انتخاب گسترده رنگ | نیاز به تجهیزات خاص برای ذوب پودر |
| 8 | سیاه‌کاری حرارتی | اعمال یک لایه از اکسید سیاه با درجه حرارت بالا به سطح فلزی، افزایش مقاومت فلز در برابر سایش | قطعات خودرو، ابزارهای گرم | افزایش مقاومت به سایش و ایجاد رنگ سیاه مات | نیاز به کنترل دقیق دما و زمان |
برای آنکه بتوانید بهترین روش را برای پرداخت کاری فلزات انتخاب کنید باید معیارهایی را در نظر داشته باشید. برخی از مهمترین این معیارها عبارتند از:
سرعت پرداخت کاری فلزات با روشهای مختلف متفاوت خواهد بود. بنابراین شما باید در ابتدا مشخص کنید که انتظار دارید این کار با چه سرعتی انجام شود؟
پرداخت کاری فلزات هزینه‌بر است و برخی از روش‌ها نسبت به دیگری هزینه‌های بیشتری ایجاد خواهند کرد. بنابراین باید روشی را انتخاب کنید که توجیه اقتصادی داشته باشد؛ مثلاً بهتر است از روشهای گران‌تر تنها برای فلزات گران قیمت و تزئینی مانند طلا و نقره استفاده کنید.
هر چه فلز به کار رفته در محصول مورد نظر سخت‌تر باشد باید از دستگاههای قوی‌تری مانند سنگ زنی برای پرداخت استفاده گردد؛ همچنین ممکن است به ساینده‌های سخت‌تری برای پرداخت کاری فلزات نیاز داشته باشید. توان فلز بعد از پرداخت برای جوش الکتریکی نیز باید مد نظر قرار گیرد.
اکثر فلزات قابل پرداخت هستند. بیشترین فلزاتی که با روشهای مختلف گفته شده پرداخت میشوند، عبارتند از:
در دستگاهها و روشهای مختلف پرداخت کاری از وسایل زیر برای تکمیل پرداخت کاری فلزات استفاده میشود:
نمد برای صیقل دادن فلزات قبل از آبکاری و در نهایت برای فیشینگ کردن Surface finishing است که دارای انواع مختلفی بوده و نوع آن برحسب جنس فلز مورد نظر انتخاب میشود.
یکی از مهمترین اجزای دستگاهها و روشهای پرداخت کاری فلزات، واکسهای پرداخت هستند که برای پولیش و صیقل دادن نهایی محصولات فلزی، استفاده میشوند. ویژگی اصلی انواع واکس‌ها که آنها را از هم متمایز می‌کند، رنگ آنها است. بسته به نوع رنگ مورد انتظار برای فلزات بعد از پرداخت کاری از واکسهای متنوعی استفاده می‌کنند. اگر بخواهیم انواع واکس‌ها را تقسیم‌بندی کنیم، عبارتند از:
این ماده بیشتر برای آبکاری و پرداخت فلزاتی مانند برنج، آهن و استیل استفاده میشود. یکی از اصلی‌ترین محصولات مورد استفاده در پرداخت کاری فلزات گیلانس است که خود دارای انواع متنوعی است. از جمله انواع گیلانس میتوان به گیلانس‌های ارتشی، پشمی، نخی یا ترکیبی از این مواد اشاره کرد. برخی از گیلانس‌های پرکاربرد دیگر عبارتند از:
یکی دیگر از وسایل مورد نیاز برای پرداخت‌کاری فلزات چسب نمد است. برای استفاده باید آن را با آب مخلوط کرد. سپس آنرا روی نمد مالیده و پودر سمباده را روی نمد می‌ریزند تا به طور کامل روی نمد بچسبند. بنابراین با این روش، نمد صاف را به یک نمد ساینده و سمباده‌ای تبدیل خواهند کرد. از این وسیله بیشتر برای از بین بردن پلیسه‌ها و ضایعات روی فلزات استفاده میشود.
سمبادههای نواری یکی دیگر از ابزارآلات مورد استفاده برای پرداخت کاری فلزات است که از سمبادههای پارچه‌ای در ابعاد مختلف تهیه میشود. این سمباده‌‌ها برای محصولات فلزی مختلف در ابعاد متفاوت برش می‌خورند.
اسکاچ‌های پرداختی برای صیقل دادن سطوح فلزی است که بیشتر برای استیل مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جمع بندی
پرداخت کاری فلزات، یکی از مهمترین مراحل تولید قطعات کوچک و بزرگ فلزی است. میتوان به جرات گفت که اگر پرداخت انجام نشود، محصول تولید شده ناقص خواهد بود. در واقع اگر این کار را نکنیم محصولی با کیفیت پایین داریم که متقاضی زیادی ندارد و انتظار کاربران را در زمینه‌های مختلف و صنایع گوناگون برآورده نمی‌سازد. این کار نیاز به مهارت داشته و تنها افراد با تجربه میتوانند آنرا به خوبی و با دقت بالا انجام دهند.
سوالات شما
بله امکان‌پذیر است اما نتیجه کار متناسب با تجهیزات، جنس سطح مورد نظر و تبحر شما متفاوت خواهد بود.
بله معمولا خطرناک هستند زیرا اغلب آنها مانند اسید ضعیف عمل کرده و با حل کردن لایه‌های رویی فلز خط و خش را از بین می‌برد!
بله با استفاده از سنگ‌های صیقل، مواد صیقلی دستی و تکنیک‌ها و ابزارهای مختلف موجود در بازار امکان‌پذیر بوده و وجود تجهیزات پیشرفته و گران الزامی نیست.
زنگ زدگی‌های قبلی را از بین می‌برد اما جلوگیری نمی‌کند! برای جلوگیری از زنگ زدگی، پوشش‌های حفاظتی مانند روغن‌های ضدزنگ و پوشش‌های مقاوم در برابر عوامل جوی استفاده میشود.