با گسترش زندگی مدرن، استفاده از انواع لوازم خانگی در بین خانواده‌ها رواج بسیاری پیدا کرده است. با این حال تاکنون به مواد اولیه و عناصر تشکیل دهنده آنها خصوصا فلزات، کمتر توجه شده است. در نگاه اول، نقش فلزات در صنعت لوازم خانگی از منظر مشتریان، مهم نیست اما هنگامی که سخن از مرغوبیت و قیمت کالاها به میان می‌آید، اهمیت این اجزا بیشتر میشود. به عنوان مثال استفاده از میلگرد فولادی آلیاژی یا دیگر انواع فلزات برای ساخت لوازم خانگی متنوع استفاده میشود. در این مقاله قصد داریم با قطعات فلزی مورد استفاده در لوازم خانگی، آشنا شویم.
این روزها خرید لوازم خانگی مدرن از برندهای خارجی و ایرانی طرفداران بسیاری پیدا کرده است. با این وجود، مشکلات تامین مواد اولیه صنایع لوازم خانگی به ویژه ورق گالوانیزه و نیز وارداتی بودن بسیاری از محصولات این صنعت با برندهای مطرح، همراه با تحولات بازار ارز، موجب عرضه پایین و ایجاد تقاضا‌ی انباشته میشود؛ در نتیجه به شدت، قیمت لوازم خانگی را افزایش می‌دهد.
یعنی زمانی که قیمت فلزات، دستخوش تغییر و تحول شود بر کیفیت و قیمت لوازم خانگی نیز تاثیر می‌گذارد. به اعتقاد صاحب‌نظران، نیم ساخته‌ها از جمله مواد فلزی در صنایع مرتبط هستند که در فرآیند تولید به اشکال مختلف در آمده و آماده کار و ساخت در مراحل بعدی هستند. مانند شمش، ورق، لوله، قیمت قوطی آهن، میله و مانند آن.
این ورق‌ها و نیم ساخته‌های فلزی، علاوه بر کاربرد در صنایع هوایی، صنایع دریایی، سازه‌های فضایی، حمل و نقل زمینی، صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در صنعت لوازم خانگی مانند کابینت‌ها، لوازم منزل، لوازم آشپزخانه و نظایر آن نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند و هرگونه تغییر در بازار این مواد، می‌تواند بازار لوازم خانگی را تحت تاثیر قرار دهد.
هر چند استفاده از سنگ، چوب، سفال و... طی قرن‌ها از مهمترین ابزارها برای ساخت وسایل بوده است اما بعد از آشنایی با قابلیت انواع فلزات، کاربرد آنها در صنایع مختلف از جمله لوازم خانگی رواج پیدا کرد. مهمترین خاصیت فلز که آن را از سایر مواد و مصالح، متمایز کرده است شامل موارد زیر است:
انواع فلزات را می‌توان به دو دسته کلی آهنی و غیرآهنی (رنگی) طبقه‌بندی کرد. آهن و آلیاژهای آن مانند چدن و انواع فولاد، جزء فلزات آهنی هستند که حدود 90 درصد، مصنوعات و قطعات ماشین آلات را به خود اختصاص می‌دهند. البته در صنعت از آهن خالص استفاده نمی‌شود زیرا بسیار نرم است (اغلب از چدن و فولاد استفاده میشود) انواع فولاد از ترکیب آهن خالص با کربن، نیکل، کروم و کبالت تهیه میشود و چدن از ترکیب آهن، کربن و سیلیسیم به دست می‌آید.
در این زمینه، استفاده از ورق فولاد در صنایع لوازم خانگی، نقش مهمی دارد. از طرف دیگر، فلزات رنگین، شامل همه فلزات به جز آهن و ترکیبات آن هستند. مس، روی، برنز، برنج، آلومینیوم، سرب، نیکل و قلع از جمله فلزات هستند که در صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین انواع لوازم خانگی را می‌توان به وسایل صوتی - تصویری، وسایل شستشو و نظافت، وسایل سرمایش و گرمایش، وسایل پخت و پز، وسایل نوشیدنی، غذاساز، انواع یخچال و فریزر و سایر وسایل آشپزخانه تقسیم کرد.
از فلزاتی که در تولید لوازم خانگی کاربرد زیادی دارد، فولاد ضد زنگ یا استنلس استیل است. انواع فولاد با مقدار آلیاژ متفاوت که در برابر خوردگی، توان مقاومت بالا دارند، فولاد زنگ نزن یا استنلس استیل هستند که کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف دارند. هرچند رایج‌ترین کاربرد فولاد ضد زنگ یا استیل در لوازم خانگی است اما دامنه این کاربرد تا ریل‌های سنگین راه آهن نیز وسعت پیدا می‌کند. از آنجا که بیش از 150 نوع فولاد ضد زنگ با خواص مختلف وجود دارد، اطلاع از تفاوت آنها برای خرید لوازم خانگی مهم است. مثلا چنانچه قصد خرید وسایل آشپزی برای غذاهای شور یا اسیدی (ترش) را دارید، باید تفاوت بین گریدهای مختلف استیل ضد زنگ و انواع آن را بدانید.
علاوه بر اینها، فولاد ضدزنگ سری 0.13 در زمینه ساخت چاقو، سری 0.18 در حوزه ماشین‌های ظرفشویی، نقاله و سطل زباله و سری 8.18 برای انواع وسایل تختخواب و طراحی دکوراسیون کاربرد دارند.
آلومینیوم کاربردیترین فلز پس از آهن است و بعد از اکسیژن و سیلیسیم سومین عنصر فراوان در پوسته زمین به شمار می‌رود. قابلیت بازیافت، ذخیره سازی و انرژی بالایی دارد. این ویژگی‌ها سبب شده آلومینیوم در 30 سال گذشته، بیشترین رشد مصرف را در میان تمامی فلزات به خود اختصاص دهد و پیش‌بینی میشود تا سال‌های آینده نیز این روند ادامه یابد.
آلومینیوم از جمله فلزات پرکاربرد در ساخت لوازم خانگی است. طی دو دهه اخیر، استفاده از آلیاژهای آلومینیوم در ساخت کالاهای مصرفی از جمله یخچال، ماشین‌های لباسشویی، ماشین‌های ظرفشویی و سایر لوازم خانگی تقریبا دو برابر شده است. این امر، صنعت لوازم خانگی را به یکی از زمینه‌های پرکاربرد برای آلیاژهای آلومینیوم تبدیل کرده است.
ایران، جزء اولین تولیدکنندگان شمش آلومینیوم در خاورمیانه است که تولید آن از سال 1351 با تاسیس کارخانه آلومینیوم اراک - ایرالکو آغاز شد و پس از آن کارخانه هایی مانند المهدی و هرمزال به مجموعه تولید آلومینیوم ایران اضافه شدند.
بر اساس اعلام انجمن صنایع لوازم خانگی ایران، تولید شمش آلومینیوم در پنج ماه نخست سال 1399، با حدود 175 هزار تن، نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد 70 درصدی را تجربه کرده است. از آنجا که بازار لوازم خانگی به سمت مدل سبک وزن حرکت می‌کند، رشد تولید در حوزه آلومینیوم با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد آن انتخاب ایده‌آل برای صنعت تولید لوازم خانگی است.
امروزه تلویزیون در بازار، اساسا مونتاژشده توسط آلیاژ آلومینیوم است. نه تنها قاب تلویزیون، قطعات تزئینی و پوسته جلو، بلکه پایه آن، نیز در حال انتقال به آلیاژ آلومینیوم است و مواد مربوط به تولید تلویزیون از تغییرات پلاستیک به آلومینیوم منتقل می شود. در همین زمینه، طراحی انواع مقاطع پروفیل‌های اکستروژن آلومینیومی مورد استفاده در صنایع لوازم خانگی توسط بخش فنی مهندسی برخی شرکت‌های داخلی صورت می‌گیرد.
مس به عنوان یکی از مشتقات آهن، کاربرد وسیعی در لوازم خانگی دارد. فلز مس از ترکیبات آهنی ایجاد شده، پایه آن بر مبنای آهن است و برای تولید ظروف بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ایام قدیم، تمامی لوازم خانگی با استفاده از فلز مس تولید می‌شد؛ زیرا تنوع به این میزان برای ابزار و وسایل خانگی وجود نداشته است.
ظروف مسی، بسیار سنگین و مقاوم هستند و به راحتی از بین نمی‌روند؛ ضمن اینکه به اعتقاد کارشناسان، استفاده از ظروف مسی به دلیل اینکه پایه اصلی آنها از آهن است برای سلامتی نیز بسیار مفیدند. البته ظروف مسی امروزی، ناخالصی‌های زیادی دارند و سبک‌تر از ظروف قدیمی هستند. با این حال، کاربرد و استفاده از لوازم خانگی مسی به عنوان ظروف رایج در خانه‌ها، طی سال‌های اخیر کمتر شده و اغلب برای تزئین، دکور یا میهمانی‌های خاص از آن استفاده می‌کنند.
البته استفاده از آهن و مشتقات آن در لوازم خانگی، محدود به ظروف مسی نیست بلکه اجاق‌های قدیمی نیز از آهن درست شده‌اند. همچنین فرفورژه یا گل نرده که از آهن تولید میشود، یکی از کاربردیترین ابزاری است که در ساختمان از آن استفاده میشود. قابلیتهای این محصول در طراحی نرده و مبلمان‌‌های قدیمی و یا محصولات دکوری قابل توجه است.
فلز روی، پس از آهن، آلومینیوم و مس، چهارمین فلز مصرفی جهان است که در استفاده‌های صنعتی نیز کاربرد فراوانی دارد. هر چند از روی به عنوان فلز پایه برای گالوانیزه کردن فولاد استفاده میشود و یک فرایند محافظت از فلز در برابر خوردگی ناخواسته است اما از روی در آلیاژهای مختلف مانند برنج، نقره نیکل و لحیم کاری آلومینیوم استفاده میشود که همه اینها به دلیل ویژگی‌هایی مانند استحکام، سختی و در عین حال، انعطاف‌پذیری در صنایع لوازم خانگی بسیار مورد توجه است.
روی به عنوان یک آلیاژ مورد استفاده است و با مس (به شکل برنج) و با فلزات دیگر ترکیب شده تا مواد تشکیل شده حاصل از آن در خودروها، اجزای الکتریکی، وسایل خانگی به ویژه لوازم آشپزخانه، مورد استفاده قرار گیرند.
برنز که در ایران باستان به نام مفرغ نیز مشهور بوده، آلیاژی از مس و 12 تا 12.5 درصد قلع است که البته ممکن است در مواردی، میزان قلع از 30 درصد نیز فراتر رود. این آلیاژ چون سخت تر از هر دو فلز مس و قلع است و حداقل 67 درصد مس دارد، برای ساختن چاقو، نیزه و... مناسب بوده است اما استفاده‌های مدرن‌تر این آلیاژ به انگلیس نسبت داده میشود.
در ابتدا برنز برای ساخت کاسه به منظور استفاده در کلیساها مد نظر بود و سپس با ساخت بشقاب، فنجان و لوازم خانگی به تدریج پای این آلیاژ به منازل و کاربردهای عمومی باز شد؛ به گونه‌ای که ثروتمندان به ظروف نقره‌ای روی آوردند و ظروف برنزی، نماد طبقه متوسط جامعه شد. از برنز برای ساخت وسایل تزئینی، ظروف پذیرایی و لوسترها استفاده میشود.
کروم و نیکل نیز به دلیل خصوصیات و قابلیتهای موجود در آنها در صنعت لوازم خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته باید توجه داشت آبکاری و پوشش دهی در صنعت لوازم خانگی با هدف ایجاد مقاومت به خوردگی و اهداف تزئینی به کار می‌رود. استفاده از نیکل و کروم در صنعت به طور عام و در لوازم خانگی به طور خاص به دو دلیل، رایج است:
در مجموع، سطح حاصل از روکش نیکل، شباهت زیادی به استیل ضد زنگ ایجاد می‌کند؛ هر چند سطح ایجاد شده توسط نیکل و کروم به راحتی دچار خوردگی نمی‌شود ولی کروم استحکام بیشتری دارد و البته لایه آن، نازک و در حد 10 میکرون است. در صنایعی که نما در آنها اهمیت زیادی دارد، آب کاری کروم بیشتر مشاهده میشود زیرا دارای سطح جذاب و زیباتری است. با اینکه کروم نسبت به نیکل، گران‌تر است اما به خاطر ظاهر زیبای آن، عمومیت بیشتری دارد.
از فرایندهایی که کاربری بیشتر در صنعت لوازم خانگی دارند، علاوه بر نیکل و کروم، می‌توان به گالوانیزه، مس و آبکاری پلاستیک اشاره کرد. در این زمینه، برخی قطعاتِ نیازمند آب کاری عبارتند از: اتصالات داخلی ماشین لباسشویی، یخچال، بخاری و نظایر آن، صفحات داخلی کولرها و لوازم گرمایشی و سرمایشی، لوازم آشپزخانه مثل آبچکان، چوب لباسی‌های فلزی، پایه‌های فلزی مبلمان و صندلی.
جمع‌بندی
مرور نقش فلزات به ویژه آهن، آلومینیوم، مس و روی به عنوان پرکاربردترین فلزات مصرفی جهان که رتبه اول تا چهارم را به خود اختصاص داده‌اند در صنعت لوازم خانگی نشان می‌دهد این فلزات، سهم عمده‌ای در طراحی، ساخت، تولید، کیفیت و مرغوبیت کالاهای مرتبط با وسایل خانگی را دارند با این حال، خریداران و مصرف‌کنندگان نهایی این محصولات، آگاهی زیادی از کاربردها و کارکردهای این فلزات در استحکام و کیفیت لوازم خانگی ندارند و اغلب به جنبه‌های ظاهری کالا توجه می‌کنند.