ورق ضد گلوله یا همان فولاد ضد گلوله ماده ای است که شاید در ظاهر شبیه به ورق های فولادی معمولی باشد، اما تفاوت های ساختاری متعددی با فولادهای رایج دارد. برای مثال اولین تفاوت بین ورق ضد گلوله و فولاد معمولی، در میزان مقاومت در برابر ضربه و نفوذ است.
فولادهای معمولی مثل ST37 در برابر شلیک یا انفجار، به سرعت دچار شکست می شوند، اما ورق های ضد گلوله به لطف عملیات حرارتی خاصی که روی آنها انجام می شود، می توانند ضربه را جذب و انرژی آن را پخش کنند، بدون آنکه بشکنند یا متلاشی شوند. جنس این ورق ها از فولاد آلیاژی خاص است که با ترکیب عناصری مثل کروم، منگنز و کربن و تحت دمای بالا ساخته می شود. برای اطلاعات بیشتر درباره ورق ضد گلوله تا انتها همراه ما باشید.
در ساده ترین تعریف می توان گفت: ورق ضد گلوله صفحه ای فلزی است که طراحی شده تا بتواند گلوله یا ترکش حاصل از انفجار را متوقف کند یا دست کم، اثر آن را به حداقل برساند. برخلاف ظاهر ساده، ورقه های ضد گلوله نتیجه سال ها تحقیق، مهندسی متالورژی پیشرفته و آزمون و خطا هستند.
فولاد ضد گلوله دقیقا چه نوع فولادی است؟
فولاد ضد گلوله که در زبان فنی به آن Ballistic Steel هم می گویند، یک نوع فولاد آلیاژی بسیار مقاوم است که با استفاده از ترکیب های شیمیایی خاص (مثل کربن، منگنز، کروم) و طی فرآیندهایی مثل کوئنچ (سریع سرد کردن پس از حرارت دادن شدید) و تمپر (حرارت دادن مجدد برای کاهش شکنندگی)، تولید می شود. به همین دلیل است که قیمت ورق فولاد به نسبت عموم فلزها بیشتر است؛ تکنولوژی پیشرفته تری برای ساخت آن به کار گرفته شده است.
تفاوت فولاد ضد گلوله با فولاد معمولی
در حالت عادی فولادهایی مثل ST37 برای ساخت اسکلت های ساختمانی یا قطعات صنعتی استفاده می شوند. اما این فولادها در مقابل دمای بالا، فشار زیاد یا ضربه ناگهانی، خیلی زود از پا درمی آید. اما فولاد ضد گلوله با ساختار مارتنزیتی مقاومت خیلی بیشتری از خود نشان می دهد. این فولادها به راحتی فشار را جذب کرده و علاوه بر آن در برابر انفجار به زودی از پا در نمی آیند.
اولین کاربردی که برای ورق ضد گلوله به نظرمان می رسد استفاده در تجهیزات نظامی است. اما باید بدانید که دایره کاربرد این ماده، بسیار وسیع تر است. بیایید کاربردهای مهم تر را یکی یکی مرور کنیم:
۱. کاربردهای نظامی
بدون شک کاربرد اصلی فولاد ضد گلوله در بخش نظامی است. روزانه از این ورق در در ساخت تانک ها، خودروهای نظامی، سنگرهای قابل حمل، حتی کلاه خود و زره های شخصی استفاده می شود. ضخامت، نوع فولاد و سختی آن بسته به سطح تهدیدی که قرار است از آن محافظت شود، انتخاب می شود.
برای مثال فولاد HHA با سختی 500 BHN برای گلوله های ۵.۵۶ میلی متری استفاده می شود. حتی گریدهای مقاوم تر مانند UHH یا XHH می توانند حتی در برابر ترکش و انفجار مستقیم مقاومت نشان دهند.
۲. نیروهای پلیس و امنیت شهری
در شهرهای شلوغ یا مناطقی با احتمال تهدید بالا، خودروهای پلیس، درهای ضدگلوله بانک ها، حفاظ های امنیتی ایستگاه های مترو یا ساختمان های دولتی، همگی به کمک مواد ضد گلوله محافظت می شوند. در این موارد مهم است که هم امنیت بیشتری فراهم شود و هم وزن آن به نسبت کم باشد تا تجهیزات قابل حمل یا نصب باقی بمانند. چون یک حفاظ امنیتی باید مقاوم باشد و مانع عملکرد روزمره نشود.
ورق هایی که در بخش پلیس و امنیت شهری استفاده می شوند معمولا ضخامت و سختی متوسط دارند، چون هدفشان بیشتر مقابله با سلاح های سبک است. برای همین از گریدهایی مثل HHA یا VHH بیشتر استفاده می شود.
۳. ساختمان سازی و حفاظت از زیرساخت های حیاتی
امروزه دیگر تصور اینکه یک پالایشگاه یا سفارتخانه بدون محافظت در برابر تهدیدهای فیزیکی ساخته شود، تقریبا غیر ممکن است. معماران و مهندسان سازه، با استفاده از ورق های ضد گلوله در ساخت دیوارهای محافظ، درهای امنیتی، حتی پنجره های ضد انفجار، امنیت بیشتری را برای ساختمان ها فراهم می کنند.
۴. کاربردهای صنعتی و خاص
در بعضی صنایع خاص مثل صنعت هوافضا، قطعات سنگین هواپیماها، تجهیزات حفاری در معادن، یا حتی تجهیزات حمل مواد خطرناک، از فولادهای با گرید خاص بالستیک استفاده می شود. اینجا دیگر موضوع فقط گلوله نیست، بلکه فشار، دما و برخوردهای سنگین هم باید تحمل شوند.
۵. امنیت شخصی و خودروهای لوکس
از خودروهای ضدگلوله افراد مهم (VIP) گرفته تا گاوصندوق های بانکی پیشرفته، همه و همه نیازمند نوعی از ورق های مقاوم در برابر گلوله هستند. حتی بعضی شرکت های خودروسازی، خودروهایی با زره پنهان طراحی می کنند که از بیرون، ظاهر عادی دارند اما در دل خود، فولاد مقاوم حمل می کنند.
همه ورق های فلزی شبیه هم نیستند. آن چه یک فولاد را به فولادی ضد گلوله تبدیل می کند، ترکیبی دقیق از سختی و چقرمگی است. دو ویژگی ذکر شده باید به اندازه ای به تعادل برسند که ورق بتواند ضربه گلوله را جذب کند، بدون این که ترک بخورد یا فرو بریزد. به همین دلیل قیمت آهن بکار رفته در وسایل ضد گلوله بالاتر از نوع معمولی است.
دسته بندی بر اساس سختی (مقیاس Brinell):
| نوع فولاد | سختی (BHN) | ضخامت نمونه | مقاومت در برابر |
|---|---|---|---|
| HHA | 500 | ۶.۵ میلیمتر | گلوله ۵.۵۶ میلیمتر |
| VHH | 550 | ۵.۵ میلیمتر | گلوله ۵.۵۶ میلیمتر |
| UHH | 600 | – | مقاومت بالاتر |
| XHH | 650 | – | مقاومت بسیار بالا |
ورق ضد گلوله در صنایع و بخش های مختلف روزانه استفاده می شود که نشان دهنده اهمیت این فلز است. برای مثال، در صنایع نظامی، جان سربازان و امنیت تجهیزات به همین ورق ها وابسته است. در بخش شهری این ورق ها از جان افراد عادی در مقابل تهدیدهای احتمالی محافظت می کنند. حتی در طراحی ساختمان های حساس مثل سفارت خانه ها یا بانک ها، انتخاب درست ورق ضد گلوله بخشی از طراحی معماری به حساب می آید. به طور کلی در هر جا که بحث انفجار، فشار بالا یا نفوذ گلوله مطرح باشد، ورق ضد گلوله یک لایه محافظتی است.
هیچ چیز بدتر از این نیست که هزینه زیادی برای ورق ضد گلوله بدهید، ولی متوجه شوید اشتباه انتخاب کرده اید. بنابراین باید به عوامل زیر توجه کنید:
درست است که ورق ضد گلوله ماندگاری طولانی مدت دارد، ولی باید به درستی هم از آن نگهداری شود. برای این که عمر مفید ورق افزایش پیدا کند، باید اصول نگهداری رعایت شود:
جمع بندی
حالا که با فولاد ضد گلوله انواع آن، فرآیند تولید، کاربردها و حتی چالش های بازار آن آشنا شدید، بهتر می توانید تصمیم بگیرید. این فولادها جنسی از تعادل دقیق بین سختی و چقرمگی دارند؛ یعنی جسمی که هم ضربه را جذب می نماید و هم در برابر شکستگی مقاومت می کند. با انتخاب گرید مناسب (HHA برای تهدیدات سبک، VHH یا UHH برای سطح خطر بالاتر)، تعیین ضخامت متناسب با نیاز و اطمینان از اخذ گواهی های معتبر هوشمندانه خرید کنید!
سوالات متداول
ورق ضد گلوله از فولاد آلیاژی با عملیات حرارتی خاص ساخته می شود که مقاومت بسیار بالایی در برابر ضربه و نفوذ دارد، در حالی که فولاد معمولی در برابر گلوله و فشار زیاد دوام نمی آورد.
خیر این ورق ها در صنایع نفت و گاز، ساخت و ساز، امنیت شهری، خودروهای ضدگلوله و حتی تجهیزات بانکی نیز کاربرد گسترده دارند.
ضخامت، میزان سختی (BHN)، وزن نهایی پروژه، سطح تهدید و بودجه، مهمترین عوامل انتخاب هستند.
با نگهداری مناسب، این ورق ها بین ۱۰ تا ۱۵ سال دوام می آورند، ولی پس از آسیب جدی یا ضربه های متعدد باید جایگزین شوند.
نه، باید حتما از فروشگاه های تخصصی با گواهی معتبر خرید کنید تا از کیفیت واقعی و مقاومت آن مطمئن باشید.
مرکزآهن، مرجعی تخصصی و به روز برای کسب دانش و اطلاع از آخرین تحولات بازار آهن و فولاد است. با وبلاگ جامع ما، همیشه از آخرین اخبار و اطلاعات این صنعت آگاه باشید.